Glutensiz Diyet: Genel Nüfus İçin Tedbirsiz Beslenme Tavsiyesi mi?
Gluten İçermeyen Diyetin Popülaritesi
2004-2011 yılları arasında gluten içermeyen ürünlerin satışı, yıllık %28 bileşik büyüme oranıyla önemli ölçüde artmıştır. Ünlülerin bu diyeti sağlık açısından övmesi ve insanların glutenin sağlık üzerindeki olumsuz etkilerinden kaçınmak istemesi bu artışa katkıda bulunmuştur. Ancak genel nüfus için glutenin zararlı olduğuna dair bilimsel bir kanıt bulunmamaktadır. Çoğu kişi gluten içermeyen ürünleri sağlıklı olduğu için tercih etmekte, fakat bu inanç büyük ölçüde yanlış anlaşılmalara dayanmaktadır.
Gluten İle İlişkili Hastalıklar
Gluten, buğday, arpa ve çavdar gibi tahıllarda bulunan bir protein kompleksidir. Glutenle ilgili hastalıklar üç ana kategoride sınıflandırılır:
- Çölyak Hastalığı: Genetik yatkınlığı olan bireylerde gluten tüketimine karşı bağışıklık sistemi tepkisi gösteren otoimmün bir hastalıktır. Çölyak hastalığı yaklaşık %1 oranında görülür ve tedavisi ömür boyu gluten içermeyen diyettir. Bu diyete uyulmadığında bağırsak hasarı ve ilgili komplikasyonlar (örneğin, bağırsak kanseri riski) artabilir.
- Gluten Hassasiyeti: Gluten içermeyen diyetle semptomları iyileşen ancak çölyak hastalığı veya buğday alerjisi bulunmayan kişilerde görülen bir durumdur. Bu bireylerde baş ağrısı, yorgunluk, gaz ve şişkinlik gibi semptomlar gluten tüketimiyle ortaya çıkabilir. Ancak tanı genellikle subjektif semptomlara dayanır.
- Buğday Alerjisi: Buğday proteinlerine karşı spesifik bir bağışıklık reaksiyonudur, ancak yaygınlığı çok düşüktür (Batı ülkelerinde %0.1).
Gluten İçermeyen Diyet ve Kilo Kaybı
GİD’in popülaritesindeki artışa rağmen, glutenin kilo kaybına yol açtığını gösteren herhangi bir bilimsel kanıt bulunmamaktadır. Ünlüler tarafından desteklenen ve sağlıklı bir seçenek olarak lanse edilen bu diyet, bilimsel verilere dayanmamaktadır. Çölyak hastalığı olan kişiler üzerinde yapılan araştırmalar, bu diyetin bazı hastalarda kilo alımına neden olduğunu göstermiştir. Örneğin, çölyak hastası olan ve GİD uygulayan bazı bireylerde, bağırsakların iyileşmesi sonucu artan besin emilimiyle birlikte kilo artışı gözlemlenmiştir. GİD’in bazı gluten içermeyen ürünlerin daha fazla kalori içermesi de kilo alımını teşvik edebilir. Bu ürünlerde genellikle lif ve tam tahıl eksikliği bulunmaktadır, bu da sağlıklı bir diyetin temel bileşenlerindendir.
4. Buğday ve Bağırsak Sağlığı
Buğdayda bulunan doğal fruktan tipi dirençli nişastalar (oligofruktoz ve inulin gibi), sağlıklı bağırsak bakterilerinin gelişimini teşvik ederek bağırsak sağlığını destekler. Bu prebiyotik etkiler, kolon kanseri, inflamatuar hastalıklar ve kardiyovasküler hastalıklar gibi birçok sağlık sorununa karşı koruyucu olabilir. GİD’in bu prebiyotik liflerin alımını önemli ölçüde azalttığı ve bunun sonucunda yararlı bağırsak bakterilerinin sayısının azaldığı bilinmektedir. Yapılan bir çalışma, GİD uygulayan sağlıklı bireylerde yararlı bakterilerin (Bifidobacterium, Lactobacillus) azaldığını ve zararlı bakterilerin (Enterobacteriaceae, Escherichia coli) arttığını göstermiştir. Bu değişiklikler bağışıklık sistemini olumsuz etkileyebilir.
Glutenin Sağlık Üzerindeki Potansiyel Faydaları
- Kan Lipidleri Üzerindeki Etkisi: Çalışmalar, gluten tüketiminin yüksek trigliserit seviyelerini düşürebileceğini göstermektedir. Hiperkolesterolemi hastalarında yapılan araştırmalar, gluten tüketiminin serum trigliseritlerini %13 oranında azalttığını ortaya koymuştur.
- Tansiyon Üzerindeki Etkisi: Glutenin bir bileşeni olan gliadin, anjiyotensin I dönüştürücü enzimi (ACE) inhibe ederek kan basıncını düşürebilir. Tam tahıl tüketimi de kan basıncını düşürmede etkili bulunmuştur.
- Bağışıklık Sistemi Üzerindeki Etkisi: Gluten, glutamin açısından zengindir ve bu amino asidin bağışıklık fonksiyonlarını desteklediği bilinmektedir. Bir araştırma, gluten hidrolizatlarının bağışıklık hücrelerinin (doğal öldürücü hücreler) aktivitesini artırabileceğini göstermiştir.
Sonuç
Gluten içermeyen diyet, çölyak hastalığı, gluten hassasiyeti veya buğday alerjisi olan bireyler için gereklidir. Ayrıca bazı otoimmün hastalıklar (örneğin, romatoid artrit, tip 1 diyabet) olan kişilerde de yarar sağlayabilir. Ancak genel nüfus için sağlıklı bir alternatif olduğu fikri bilimsel temellere dayanmamaktadır. GİD’in bağırsak sağlığı, kan basıncı ve lipid seviyeleri gibi alanlarda olumsuz etkileri olabilir. Ayrıca, kilo kaybına yönelik olarak bu diyetin etkili olduğunu gösteren bir kanıt yoktur. Bu nedenle, glutenle ilişkili herhangi bir hastalığı olmayan bireyler için GİD tıbbi olarak gereksizdir ve olası olumsuz sonuçlar doğurabilir.
