Latincede “hoşnut edeceğim” anlamına gelen plasebo kelimesi, hekimlikte “şifa” niyetine kullanılan bir şeyin olumlu etkisini ima eder. Bugün tüm tıp dallarında, plasebo etkisinin varlığı genel olarak kabul görmektedir; ancak hangi hastalıkta ve hangi ilaçta ne düzeyde bir etkinlik oranına sahip olduğu tartışmalıdır.
Tıpta plasebo ile ilgili en çok tartışılan konuların başında böyle bir uygulamanın Hipokrat yeminine ya da hasta-hekim arasındaki güven ilişkisine ne kadar uyup uymadığı meselesidir. Plasebo uygulamasını savunanlar bunun zararsız bir yalan olduğunu ve hastanın iyiliği için yapıldığını öne sürmekte ancak tersini iddia edenler ise hastanın doktoruna güvendiğini ama doktorun ona işe yaramayan “plasebo”yu ilaç diye verdiğini, bunun etik bir uygulama olmadığını vurgulamaktadır.
Plasebo etkisi; hastanenin ve muayene odasının ambiyansı, hekimin sorun çözme tarzı, hastayı yatıştırma çabaları, kısacası hekimin yarattığı güven ve anlayışı da içerir. Her ne kadar bazı toplum bilimciler plasebonun bir kandırmaca olduğunu ve tıbbın yüz karası olduğunu söylese de tam aksini savunanların sayısı çoktur. Özellikle bazı Avrupa ülkelerinde plasebo uygulamaları sağlık sistemi tarafından desteklenmekte olup hekimlerin ilk tercihleri arasına girebilmektedir.
Bu bağlamda diğer tüm branşlardan ayrı olarak psikiyatrik rahatsızlıkların plasebo ile yakın bağlantı içerdikleri düşünülmektedir. Zaten araştırma sonuçları da bu fikri destekler niteliktedir.
Plasebo etkisi, bedende hoşnutluk durumuna yol açmakta dolayısıyla tıpkı bir ilaç etkisi gibi, bedendeki sinirsel ve hormonal düzenekler aracılığıyla kendisini göstermektedir.
Toplumsal, kültürel değişkenlerin hastalık ve sağlık gibi kavramlara farklı anlamlar yüklediğini göz ardı edemeyiz. Tüm bu tartışmalar doğrultusunda, modern tıp tarafından kabul edilen plasebo etkisinin halkın inançları ve ritüelleriyle uyumlu yanlarının ortaya çıkarılması ve bunların tedavide kullanılması genel tıp dağarcığının artması açısından potansiyel öneme sahiptir.
Dr. Deniz Koray GÖRÜCÜ
