Erteleme Davranışının Derin Psikolojisi: Neden Başlamıyoruz?
Psikodinamik bakış açısıyla değerlendirildiğinde, erteleme davranışı bireyin bilinçdışı düzeyde yaşadığı çatışmaların bir dışavurumu olabilir. Özellikle mükemmeliyetçilik, başarısızlık korkusu, değersizlik şeması, ebeveyn figürleriyle ilişkili içselleştirilmiş eleştiriler; kişinin başlamasını engelleyen görünmez duvarlara dönüşür.
Ertelemenin en yaygın psikolojik nedenlerinden bazıları şunlardır:
- Başarısız olma korkusu: “Başlarsam yapamam” düşüncesiyle kaçınma.
- Başarı korkusu: “Ya başarılı olursam ve beklenti artarsa?” kaygısı.
- Mükemmeliyetçilik: “Ya kusurlu olursa?” diyerek hiç başlamama.
- Değersizlik inancı: “Ben zaten başarsam da bir işe yaramam.” iç sesi.
- Karar verememe: Belirsizlikten kaçmak için zamana yayma.
Bu dinamikler çoğu zaman kişinin çocukluk deneyimlerine dayanır. Aşırı eleştirel ebeveyn tutumları, sürekli başarıyla değer gören bir ortamda büyümek ya da yeterince desteklenmemiş bir çocukluk; bireyin kendi başlama gücünü zayıflatır. Zihin, bir işi yapmak yerine zihinsel kaçış alanlarına (telefon, sosyal medya, gündüz düşleri vb.) yönelerek kısa vadeli rahatlama sağlar.
Psikoterapi sürecinde erteleme davranışıyla çalışırken, bu davranışın bireyin hayatındaki işlevi anlaşılır. Danışan, sadece 'neden yapamıyorum?' değil, 'yaparsam ne olur?' sorusunu da sorgular. Bu sayede ertelemenin sadece bir davranış değil, korunma stratejisi olduğu fark edilir.
Bilişsel davranışçı terapi (BDT), erteleme davranışına eşlik eden işlevsiz düşünceleri tanımak ve yeniden yapılandırmak açısından oldukça etkilidir. Ayrıca zaman yönetimi, hedef kırma, bebek adımlarla başlama ve öz-şefkat geliştirme gibi teknikler süreci destekler.
Sonuç olarak erteleme, sadece dışsal bir zamanlama problemi değil; içsel bir anlam, korku ve savunma mekanizmasıdır. Bu davranışın altında yatan yapılar keşfedildiğinde, birey daha özgür, üretken ve içsel dengede bir yaşam sürdürebilir. Ertelemek bir başarısızlık değil, bir işaret olabilir: Zihnin neye ihtiyacı olduğunu anlamak için bir davet.
Hazırlayan: Uzman Psikolog Mustafa Cem Oğuz
