Çift İlişkilerinde Çatışma Yönetimi: Gottman Yaklaşımı Üzerine Bir İnceleme

Gottman Yaklaşımının Teorik Temelleri

Gottman yaklaşımı, çiftlerin iletişim dinamiklerini uzun dönemli gözlemler ve bilimsel analizlerle inceleyerek geliştirilmiştir. Çiftler arasındaki çatışmaların nasıl başladığı, sürdürüldüğü ve çözümlendiği, ilişkinin geleceği açısından belirleyici kabul edilir.

1. Dört Atlı (Four Horsemen of the Apocalypse)

Gottman, ilişkileri zedeleyen dört yıkıcı iletişim biçimini 'kıyametin dört atlısı' metaforuyla tanımlar:
- Eleştiri (Criticism): Partnerin kişiliğine yönelik olumsuz ve genelleyici ifadeler.
- Aşağılama (Contempt): Alay, küçümseme, iğneleme gibi üstünlük kurma davranışları.
- Savunmacılık (Defensiveness): Sorumluluk almamak, karşı saldırıya geçmek.
- Duvar örme (Stonewalling): İletişimden tamamen çekilme, susma, uzaklaşma.

Araştırmalar, bu iletişim kalıplarının sıklıkla tekrarlandığı ilişkilerde boşanma riskinin çok yüksek olduğunu göstermektedir (Gottman, 1999).

2. Onarıcı Girişimler (Repair Attempts)

Çiftlerin çatışma sırasında yaptıkları küçük espriler, özürler ya da empatik ifadeler ilişkinin 'tamir mekanizmaları'dır. Sağlıklı ilişkilerde bu girişimler çatışmaların büyümesini engeller.

3. Olumlu ve Olumsuz Etkileşim Oranı

Gottman, sağlıklı ilişkilerde her 1 olumsuz etkileşime karşılık 5 olumlu etkileşim bulunduğunu belirtir. Bu oran bozulduğunda, ilişkinin doyum seviyesi ve uzun vadeli istikrarı zarar görmektedir.

4. Sevgiyi ve Yakınlığı Güçlendirme

Çiftlerin birbirlerinin 'sevgi haritalarını' bilmeleri gerekir. Yani partnerin korkuları, hayalleri, değerleri ve günlük yaşamındaki ayrıntılar hakkında bilgi sahibi olmak, duygusal yakınlığı artırır.

Çatışma Yönetiminde Gottman Stratejileri

1. Yumuşak Başlangıç (Soft Start-Up): Çatışmaya öfke ve suçlamayla değil, nazik ve açık bir dille başlamak.
2. Eleştiri Yerine Şikâyet: 'Sen hep böylesin' yerine 'Beni şu durum rahatsız ediyor' ifadesi kullanmak.
3. Sorumluluk Alma: Savunmacılıktan kaçınmak, en azından kısmî sorumluluk üstlenmek.
4. Empati ve Aktif Dinleme: Partnerin duygu ve ihtiyaçlarını anlamaya çalışmak.
5. Ara Vermek ve Sakinleşmek: Duygular yükseldiğinde tartışmaya mola vermek, fizyolojik sakinleşme sağlandıktan sonra konuşmaya dönmek.
6. Olumlu İlişkisel Birikim: Günlük yaşamda küçük sevgi ve takdir ifadeleriyle ilişkiyi beslemek.

Türkiye Bağlamında Gottman Yaklaşımı

Türk kültüründe çift ilişkileri yalnızca bireyler arası bir bağ değil, aynı zamanda aileler arası bir ilişki ağı olarak da şekillenir. Bu nedenle çatışma yönetiminde kültürel dinamikler önemlidir. Örneğin, toplulukçu değerler nedeniyle çiftler çoğu zaman aile baskısı altında kalabilir. Gottman yaklaşımı, evrensel ilkeleriyle uygulanabilir olmakla birlikte, kültürel duyarlılıkla uyarlanmalıdır. Türk çiftlerinde özellikle empati becerilerinin güçlendirilmesi ve aşağılama davranışlarının önlenmesi kritik görülmektedir.

Tartışma

Gottman yaklaşımı, çift ilişkilerinde çatışma yönetimine dair hem teorik hem de pratik bir çerçeve sunmaktadır. Çatışmanın kaçınılmaz olduğunu ancak yapıcı şekilde yönetildiğinde ilişkinin güçlenmesine katkı sağladığını ortaya koyar. Buna karşın eleştiri, aşağılama, savunmacılık ve duvar örme gibi yıkıcı kalıplar ilişkiyi aşındırır.

Türkiye’de yapılan sınırlı araştırmalar, Gottman yönteminin çift terapilerinde etkili olduğunu, özellikle iletişim ve empati becerilerinin geliştirilmesinde fayda sağladığını göstermektedir. Ancak kültürel faktörler ve toplumsal normların dikkate alınması, yöntemin başarısını artıracaktır.

Sonuç

Çift ilişkilerinde çatışma, doğru yönetildiğinde gelişim ve yakınlık fırsatına dönüşebilir. Gottman yaklaşımı, çatışma yönetiminde bilimsel bulgulara dayalı güçlü stratejiler sunarak çift terapisine önemli katkılar sağlamaktadır. Eleştiri yerine yapıcı şikâyet, savunmacılık yerine sorumluluk alma ve duvar örme yerine açık diyalog, ilişkilerin uzun vadeli sağlığı için temel yaklaşımlardır.

Kaynakça

Gottman, J. M. (1999). The seven principles for making marriage work. Crown.

Gottman, J. M., & Levenson, R. W. (2000). The timing of divorce: Predicting when a couple will divorce over a 14-year period. Journal of Marriage and Family, 62(3), 737–745.

Markman, H. J., Stanley, S. M., & Blumberg, S. L. (2010). Fighting for your marriage. Jossey-Bass.

Gottman, J. M., & Silver, N. (2015). The relationship cure: A 5 step guide to strengthening your marriage, family, and friendships. Harmony.