Obsesif Kompulsif Bozuklukta Bilişsel Model ve Maruz Bırakma Teknikleri

Obsesif Kompulsif Bozukluğun Klinik Özellikleri

Obsesyonlar: İstenmeyen, rahatsız edici düşünceler, imgeler ya da dürtülerdir.
- Kontaminasyon (mikrop bulaşması) düşünceleri
- Zarar verme imgeleri
- Ahlaki veya dini obsesyonlar

Kompulsiyonlar: Obsesyonların yarattığı kaygıyı azaltmak için yapılan yineleyici davranışlardır.
- Sürekli el yıkama
- Defalarca kapı-kilit kontrolü
- Dua etme veya zihinsel ritüeller

Klinik Döngü: Obsesyon → Kaygı → Kompulsiyon → Geçici rahatlama → Obsesyonun güçlenmesi.

Bilişsel Model

Temel Varsayım: Obsesyonlar sağlıklı bireylerde de görülebilir. Ancak OKB’de bu düşünceler aşırı sorumluluk, kontrol ihtiyacı ve düşünce-eylem birleşmesi ile yanlış biçimde yorumlanır (Rachman & de Silva, 1978).

Bilişsel Hatalar:
1. Aşırı sorumluluk
2. Düşünce-eylem birleşmesi
3. Belirsizliğe tahammülsüzlük
4. Mükemmeliyetçilik

Örnek: 'Ocağı kapatmadıysam ev yanabilir' → 'Bunu düşünüyorsam kesin olacaktır' → 'Defalarca kontrol etmeliyim'.

Maruz Bırakma ve Tepki Önleme (MBTÖ)

MBTÖ, bireyi obsesif uyaranlarla yüzleştirmek ve kompulsiyon yapmasını engelleyerek kaygının doğal biçimde azalmasına olanak tanımaktır (Foa & Kozak, 1986).

Uygulama Basamakları:
1. Kaygı hiyerarşisinin belirlenmesi
2. Maruz bırakma
3. Tepki önleme
4. Kaygı toleransı

Etkililik: Randomize kontrollü çalışmalar, MBTÖ’nün OKB tedavisinde altın standart olduğunu göstermektedir (Franklin & Foa, 2011). Farmakoterapi (özellikle SSRI’lar) ile birlikte kullanıldığında başarı oranı yükselir.

Bilişsel Yeniden Yapılandırma ile Entegrasyon

MBTÖ, bilişsel yeniden yapılandırma ile birlikte daha etkili hale gelir. Bu entegrasyonda işlevsiz inançlar sorgulanır, obsesyonların yalnızca düşünce olduğu vurgulanır ve daha gerçekçi bilişsel çerçeve geliştirilir. Örneğin, 'Eğer dua etmezsem anneme zarar gelir' inancı, 'düşünceler gerçekliği yaratmaz' şeklinde yeniden yapılandırılır.

Türkiye Bağlamında OKB ve Terapötik Yöntemler

Türkiye’de OKB sıklıkla dini içerikli obsesyonlar (günah, abdest) ve temizlik obsesyonları şeklinde görülmektedir. Bu nedenle:
- Terapistlerin kültürel duyarlılık göstermesi gerekir.
- MBTÖ uygulanırken danışanın dini değerleri göz ardı edilmemelidir.
- Gerekirse dini liderlerle iş birliği yapılabilir.

Tartışma

Bilişsel model, OKB’nin doğasını açıklamada güçlü bir teorik temel sunarken, MBTÖ davranışsal düzeyde etkin bir müdahale yöntemidir. Ancak bazı danışanlar maruz bırakmayı başlangıçta zorlayıcı bulabilir. Terapistlerin danışan motivasyonunu yüksek tutması ve kültürel faktörleri göz önünde bulundurması kritik öneme sahiptir.

Sonuç

OKB, yaşam kalitesini ciddi şekilde bozan ancak bilişsel model ve MBTÖ teknikleriyle etkin biçimde tedavi edilebilen bir bozukluktur. Bilişsel model, obsesyonların anlamını ve kompulsiyonların işlevini açıklarken; MBTÖ, kompulsif döngüyü kırarak kaygının doğal azalmasını sağlar. Bilişsel yeniden yapılandırma ile bütünleştirildiğinde tedavi daha kalıcı ve derin bir iyileşme süreci sunmaktadır.

Kaynakça

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).

Foa, E. B., & Kozak, M. J. (1986). Emotional processing of fear: Exposure to corrective information. Psychological Bulletin, 99(1), 20–35.

Franklin, M. E., & Foa, E. B. (2011). Treatment of obsessive compulsive disorder. Annual Review of Clinical Psychology, 7, 229–243.

Rachman, S., & de Silva, P. (1978). Abnormal and normal obsessions. Behaviour Research and Therapy, 16(4), 233–248.

Salkovskis, P. M. (1985). Obsessional–compulsive problems: A cognitive-behavioural analysis. Behaviour Research and Therapy, 23(5), 571–583.