Çocuklar aileleri ile birlikte büyür ve onlardan öğrenir. Bir bakıma ailelerinin onlara aşıladığı şekilde davranış gösterirler. Günümüzde giderek yaygınlaşan boşanma, sadece ebeveynleri değil, çocukları da tüm ciddiyetiyle etkilemektedir. Ebeveynleri, ilişkilerini bitirmek ve boşanmak istediklerinde, bu çocuklar için beklenmedik bir durumdur ve buna nasıl tepki vereceklerini bilemezler. Boşanma süreci boyunca ve süreç sonrasında çocuklar bu durumla baş etmekte zorluk çekebilirler. Her çocuğun bu süreçte deneyimledikleri ve bunlara verdiği tepkiler farklıdır.
·Geçmişten günümüze boşanma süreci ve yapılan çalışmalar nasıl değişti?
Boşanma üzerine yapılan çalışmaların tarihine bakıldığında, boşanma ile ilgili ilk araştırmaların çoğu ABD`ye aittir. 1960`lı yıllarda boşanma vakaları artmaya başlarken, boşanma sonrası süreçle ilgili çalışmalar da bununla beraber arttı. 1970`li-1980`li yıllarda konu ‘boşanma nedenleri’ iken, 1990`lı yıllarda boşanma oranlarındaki önemli artışın sonucu olarak konu, ‘boşanmanın çocuklar üzerindeki etkilerine dönüşmüştür. Benzer şekilde, Türkiye`deki boşanma oranlarında da önemli artışlar gözlemlenmiştir. Devlet İstatistik Enstitüsü`ne göre boşanma oranları 1990`lı yılların başından itibaren artmaya başlamıştır.
Buna ek olarak, 20. yüzyılda aileye bakış açısı değişmeye başlamıştır. 20. yüzyıla kadar kadınların çoğu toplumsal baskılar nedeniyle doğum yapmak zorunda kalmış, ancak daha sonra bu kişisel tercihe dönüşmüştür. Ataerkil geleneksel ailelerin aksine, modern aileler çocuklarının geleceğine odaklanır. Zaman dilimlerini çocuklarına göre ayarlarlar. Çocuklarını maddi ve manevi olarak desteklerler. Aile yapısındaki tüm bu değişikliklerden sonra, çocukların duygusal değeri geçmişe göre artmıştır.
·Bu süreci çocuğum için nasıl olumlu hale getireceğim konusunda yeteri kadar bilgi sahibi miyim?
Boşanma, ailenin her üyesini etkileyen şok edici, karmaşık ve hatta sarsıcı bir olaydır. Boşanmalardan en çok etkilenenler ise kuşkusuz çocuklardır. Çünkü boşanmadan sonra çocukların içinde yaşadığı ortam tamamen değişecektir. Çünkü boşanmadan sonra çocuk, anne ya da babasını alışkın olduğu şekilde görmeye devam edemez. Ancak boşanmanın, aile içi iletişimsizlik ve çocukların ve ebeveynlerin ruh sağlığını olumlu yönde etkilemeyen çatışmalardan daha iyi bir çözüm olduğu söylenebilir. Araştırmalara göre, anne-babasının gürültülü feryatlarına maruz kalan, çatışmalara tanık olan ya da fiziksel istismara uğrayan çocuklar, anne-babası boşanmış çocuklara göre daha uyumsuz insanlar olabilirler. Yani bazen boşanmak herkes için daha iyi bir çözüm olabilir.
Boşanmayı çocuklar uğruna ertelemek bazen işe yaramayabilir. Birlikteliğin yaratacağı sorunlar çocuğu daha çok üzebilir. Boşanma, çocukların ruh sağlığı üzerinde sadece olumsuz sonuçlar doğurmaz. Alegöz ve Tekin`in (2017) tanımladığı gibi boşanmanın olumlu sonuçlara da yol açabileceği görülmektedir. Örneğin; çatışmaların sona erdiğini görmek, her iki ebeveynle de daha iyi ilişkilere sahip olmak veya sorunlu ebeveynle daha az temas kurmak çocukların ruh sağlığını olumlu yönde etkiler.
·Boşanma sürecini çocuğuma nasıl anlatabilirim?
Bu zorlu süreçte ilk adım çocuklara boşanmayı anlatmaktır. Bazı ebeveynler, çocukların yaşı nedeniyle boşanmayı bildirmeyi gereksiz bulabilirler. Ancak ebeveynini sevse de ebeveyninden nefret etse de hiçbir çocuk bir ebeveyninin bir anda yok oluşunu anlayamaz. Çocuğun anlayacağı bir dilde ve en az 1 hafta önce durum çocuklara anlatılmaya çalışılmalıdır. Bu tür davranışlar çocuklara terk edilmeyi düşündürebilir. Çünkü çocuklara boşanma konusu açıldığında cevaplanacak çok soru olacaktır. Anne babanın ayrıldığı aynı gün anne baba boşanma haberini verildiğinde çocukların sorularına cevap almak için yeterli zamanı olmayabilir. Çocuğun duygularını ifade etmeye yeterli zamanı yoksa ileride depresyon, dikkat eksikliği gibi sorunlar yaşayabilir.
Bilir ve Dabanlı (1981), boşanmadan en çok etkilenen yaş grubunun 5-6 yaş grubu olduğunu bulmuşlardır. Ayrıca çocukların cinsiyetinin de bu durum için önemli bir faktör olduğunu belirtmişlerdir. 5-6 yaş arası kızların ve 8-10 yaş arası erkeklerin yaşıtlarına göre boşanmalardan daha fazla etkilendikleri yapılan araştırmalarca tespit edilmiştir. Huure, Junkari ve Aro`ya (2006) göre, ebeveynlerinin boşanma süreci yeterince sağlıklı yürütülmemiş ise kız çocukları hayatında daha çok ilişkisel sorunlar yaşarken, erkekler ise davranışsal sorunlar deneyimler (s. 256- 263). Anne babanın sağlıksız boşanması nedeniyle kız çocukları psikolojik ve ilişkisel sorunlar yaşamaktadır. İlişkilerinde doyumsuz ve tereddütlü olabilirler. Ayrıca erkekler sosyal uyum belirtileri gösterirler, duygularını kavga ederek ifade ederler, kendileri ile ilgilenmek isteyen insanlara karşı öfke gösterirler.
·Çocuğuma boşanma haberini ne zaman vermeliyim?
Boşanma sağlıklı yürütülmediğinde çocuklar üzerindeki kısa vadeli etkilerinden bahsetmek gerekirse ilk 2 yıl kritiktir. Genellikle boşanma sonrası olumsuz bir süreç yaşanır ancak olaydan 6-12 ay sonra boşanmanın etkileri azalmaya başlar ve çocuklar için oryantasyon süreci başlar. Boşanma sonrası çocukların yaşadığı ilk duygular mutsuzluk ve şoktur. Ayrıca, yalnızlık hissi ve anne-babaya karşı öfkenin de olduğu görülmektedir.
Huuren ve ark. (2006) boşanmanın çocuklar üzerinde uzun vadeli etkilerinin de olduğunu bulmuşlardır (s.256-263). Bu araştırmada, çocukluklarında ebeveynleri boşanmış yetişkinler ile çocukluklarında ebeveynleri birlikte olan yetişkinler karşılaştırılmıştır. Katılımcıları yaş ortalaması 32`dir. Sonuç olarak, sağlıksız ebeveyn boşanması yaşayan kadınların, diğer kadınlara göre daha fazla psikolojik sorun yaşadıkları tespit edilmiştir. Ek olarak, ilişkilerinde sorunlar yaşarlar. Anne-babası boşanmış kişiler diğer gruba göre daha düşük gelire, daha fazla işsizlik sorununa ve daha fazla fiziksel sağlık sorununa sahiptir.
·Çocuğum yanımdayken eşimle tartıştım, bu durum çocuğumu nasıl etkiler?
Anne-babalar birbirleri hakkında kötü şeyler söylememeli ve boşanma sonrası sorunları çocuklara yansıtmamalıdır. Özellikle velayet sorunları çocukların boşanmaya uyum çabalarını olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Çocukların, çocuklardan ayrı yaşayan ebeveyn ile buluşmaları sağlanmalı ve çocuklar ile ebeveyn arasındaki iletişim sürdürülmelidir. Dikkate alınması gereken en önemli şey, ebeveynler arasındaki olumsuz duygu veya düşüncelerin çocuklara aktarılmamasıdır. Çocukların ebeveynlerinden birini seçmek zorunda olmadığı söylenmelidir. Gardner (1985), `Ebeveyn Ayrılığı Sendromu`nu, bir partnerin diğer partner hakkında çocuğu kötü etkilemesi ve bunun yüzünden çocukla öteki partner arasındaki ayrılma olarak tanımlar. Ve bu duygusal bir istismardır. Çocuklarda depresyon, travma sonrası stres bozukluğu gibi sorunlara neden olabilir.
·Toparlamak gerekirse, bu süreçte nelere dikkat etmeliyiz?
Ø Ebeveyn ilişkilerinin çocuklarının hayatında son derece önemli olduğu açıktır. Anne babanın boşanması çocukların hayatında oldukça zor bir süreçtir. Bu zorlu süreçte çocukların anne babalarının davranışları çocuklar için çok önemli olacaktır.
Ø Boşanmanın çocuklar üzerindeki etkilerini inceleyen birçok araştırma, ebeveynleri sağlıksız bir şekilde boşanmış çocukların, ebeveynleri boşanmayan çocuklara göre daha fazla sorun yaşadıklarını ortaya koymuştur.
Ø Anne-babasının boşanması ile karşı karşıya kalan çocuklarda bazı olumsuz ve ciddi tepkiler görülebilir. Her çocuk durumu farklı şekilde yansıtır ancak psikolojik ve davranışsal sorunlar gibi bazı ortak tepkiler vardır. Bu tepkilerden bazıları, ilişkilerde şüphecilik ve doyumsuzluk; kavga ve öfke; mutsuzluk; şok ve yalnızlık; işsizlik sorunları, düşük gelir ve fiziksel sağlık sorunları; depresyon ve travma sonrası stres bozukluğudur.
Eğer siz de boşanma sürecinden geçiyorsanız ve bu süreci çocuğunuz için en uygun şekilde sonuçlandırmak istiyorsanız veya boşanma sürecinizin çocuğunuzu olumsuz etkilediğinizi düşünüyorsanız ya da bahsedilen tepkileri çocuğunuzda gözlemliyorsanız uzman kadromuzdan destek alabilirsiniz.
Uzman Klinik Psikolog Damla Kankaya
Psikoloji Öğrencisi Yaren Gönülcan
