BDT Temelli Maruz Kalma Tekniklerinin Etkinliği
1. Maruz Kalma Nedir?
Maruz kalma, bireyin anksiyete duyduğu uyaranlara (nesne, durum, düşünce, imge) tekrar tekrar ve sistematik olarak yaklaşmasını içeren bir davranışsal tekniktir. Kaçınma davranışının ortadan kaldırılmasıyla birlikte birey, kaygının zamanla azaldığını deneyimler. Bu sürece "alışma" (habituation) denir.
2. Öğrenilmiş Korkuların Sönmesi:
Kaygılı bireyler genellikle belirli durumlara karşı koşullu bir korku geliştirmiştir. Örneğin asansöre binmekle boğulmak arasında zihinsel bir bağlantı kurulmuştur. Maruz kalma süreciyle birlikte bu bağlantı zayıflar, yeni bir öğrenme gerçekleşir: “Bu düşündüğüm kadar tehlikeli değil.”
3. Maruz Kalma Türleri:
- **İn vivo (gerçek yaşamda) maruz kalma:** Birey gerçek hayatta korktuğu durumla yüzleşir (örneğin topluluk önünde konuşmak).
- **İmaginal (zihinsel) maruz kalma:** Birey korktuğu durumu hayal ederek deneyimler (örneğin bir kazayı yeniden gözünde canlandırmak).
- **Interoceptive (bedensel duyumlara) maruz kalma:** Birey kaygıya eşlik eden bedensel duyumlara (çarpıntı, baş dönmesi) maruz bırakılır.
4. Sistematik Yaklaşım: Hiyerarşi Oluşturma:
Maruz kalma süreci ani değil, basamaklı olarak ilerler. Terapist ile birlikte korku hiyerarşisi oluşturulur. En az kaygı verici durumdan başlanır ve giderek daha zorlayıcı durumlara geçilir. Bu yapılandırma, bireyin süreci kontrol etmesini ve başarı hissi kazanmasını sağlar.
5. Kaçınmanın Etkisini Kırmak:
Kaçınma, anksiyetenin sürmesindeki en önemli etkendir. Her kaçınma davranışı, beyne “bu gerçekten tehlikeli” mesajı verir. Maruz kalma bu döngüyü kırar ve bireyin kaçınmadan yaşayabileceğini deneyimlemesine olanak tanır.
6. Güvenli Ortamda Risk Almak:
Maruz kalma çalışmaları, terapötik ilişki içinde yapılandırıldığında kişi için daha güvenli hale gelir. Terapistin eşliğiyle yaşanan yüzleşmeler, bireyin kaygıyı tolere edebilme becerisini artırır. Terapist, bireye yeni öğrenmelerin gerçekleşmesi için hem cesaret hem de rehberlik sağlar.
7. Nörobilimsel Temel:
Araştırmalar, maruz kalma sırasında beynin amigdala ve prefrontal korteks bölgeleri arasında yeniden yapılanmalar olduğunu göstermektedir. Bu da bireyin tehdit algısının azaldığını ve duygusal regülasyonunun güçlendiğini gösterir.
8. Terapötik Etkinlik:
Maruz kalma teknikleri panik bozukluk, özgül fobi, sosyal anksiyete, obsesif kompulsif bozukluk (OKB) ve travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) gibi birçok durumda yüksek başarı oranına sahiptir. Düzenli ve yapısal uygulandığında uzun vadeli değişim sağlar.
Sonuç olarak, maruz kalma teknikleri bireyin korkularıyla yüzleşmesini ve bunların üzerindeki gücünü yeniden kazanmasını sağlar. Kaçınma değil, yaklaşma iyileştirici etkendir. Bu teknikler sayesinde birey korkularının efendisi değil, yöneticisi haline gelir.
Hazırlayan: Uzman Psikolog Mustafa Cem Oğuz
