Bağımlılıklarla Mücadelede Yetişkin Terapisi Yaklaşımları

Bağımlılığın Psikolojik Boyutları

Bilişsel Faktörler:
- Bağımlı bireylerde sık rastlanan inançlar şunlardır: 'Ben istediğim zaman bırakabilirim.', 'Sadece bir kez kullanırsam zarar vermez.', 'Bağımlı değilim, sadece keyif için yapıyorum.'
- Bu tür bilişsel çarpıtmalar, bağımlılık davranışının sürmesinde kritik rol oynar.

Duygusal Faktörler:
- Stres, kaygı, öfke ve depresyon bağımlılıkta tetikleyici faktörlerdir.
- Özellikle duygusal regülasyon güçlüğü yaşayan bireyler bağımlılığı bir kaçış mekanizması olarak kullanır.

Sosyal Faktörler:
- Aile yapısı, arkadaş çevresi ve toplumsal normlar bağımlılığın gelişiminde etkilidir.
- Sosyal destek eksikliği, bireyin bağımlılık davranışını sürdürmesini kolaylaştırır.
- Türkiye’de akran baskısı ve kültürel normlar, alkol ve sigara bağımlılığı üzerinde güçlü bir etkiye sahiptir.

Yetişkin Terapisinde Kullanılan Başlıca Yaklaşımlar

1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
- Bağımlılığın sürmesine yol açan işlevsiz inançları değiştirmeyi amaçlar.
- 'Tetikleyici – düşünce – duygu – davranış – sonuç' döngüsü kullanılır.
- Nüks önleme stratejileri kritik önemdedir.

2. Motivasyonel Görüşme (MG):
- Dirençli ve motivasyonu düşük bireylerde etkilidir.
- Terapist, danışanın içsel motivasyonunu keşfetmesine yardımcı olur.
- Empatik ve yargılamayan bir iletişim tarzı benimsenir.

3. Mindfulness Temelli Yaklaşımlar:
- Bireyin 'otomatik pilot' davranışlarını fark etmesini sağlar.
- Özellikle dürtü kontrolünü güçlendirmeye odaklanır.
- Alkol ve internet bağımlılığı tedavisinde yaygın olarak kullanılmaktadır.

4. Şema Terapi:
- Bağımlılığın kökeninde sıklıkla 'terk edilme, yetersizlik, değersizlik' gibi şemalar vardır.
- Terapide bu şemalar yeniden yapılandırılır.
- Özellikle kronik bağımlılık vakalarında BDT’ye ek olarak kullanılmaktadır.

5. Grup Terapisi:
- Benzer sorunları yaşayan bireyler arasında paylaşım ve dayanışma sağlar.
- Yalnızlık hissini azaltır, sosyal destek mekanizmasını güçlendirir.

6. Aile Terapisi:
- Aile bağlarının güçlü olduğu Türkiye gibi toplumlarda kritik öneme sahiptir.
- Aile içi iletişim kalıplarını, suçlama ve aşırı kontrolü çalışır.
- Sağlıklı sınırlar oluşturulmasına katkı sağlar.

Türkiye’de Bağımlılık ve Kültürel Etkenler

Türkiye’de bağımlılıkla mücadelede hem devlet kurumları hem de özel merkezler etkin rol oynamaktadır. AMATEM, devlet destekli tedavi kurumlarının başında gelir. Ancak tedaviye başvurma sürecinde bazı kültürel engeller bulunmaktadır:

- Damgalama: Bağımlı bireyler toplumda 'zayıf iradeli' ya da 'ahlaki olarak kusurlu' olarak görülmektedir.
- Toplumsal cinsiyet farkları: Erkeklerde bağımlılık toplumsal olarak daha tolere edilebilirken, kadınlarda daha fazla damgalamaya yol açmaktadır.
- Dini ve kültürel değerler: Alkol ve madde kullanımına karşı dini tutumlar, bağımlılığın gizlenmesine yol açabilir.

Bu nedenle Türkiye’de terapistler, bağımlılıkla çalışırken kültürel bağlamı mutlaka dikkate almak durumundadır.

Tartışma

Bağımlılık tedavisinde tek bir yöntemin yeterli olmadığı; çoklu yöntemlerin entegre biçimde kullanılması gerektiği vurgulanmaktadır.

- BDT → bilişsel çarpıtmaların düzeltilmesi
- MG → motivasyon artırma
- Mindfulness → dürtüsel davranışların kontrolü
- Şema Terapi → çocukluk şemalarının değiştirilmesi
- Grup ve Aile Terapisi → sosyal destek sistemlerinin güçlendirilmesi

Türkiye bağlamında kültürel değerlerin, toplumsal normların ve cinsiyet rollerinin dikkate alınması, terapinin etkinliğini artırmaktadır.

Sonuç

Bağımlılık, yetişkin terapisi kapsamında ele alınması gereken en önemli psikolojik sorunlardan biridir. Yalnızca bireyin değil, ailesinin ve toplumun ruh sağlığını da etkileyen bağımlılıkların tedavisi, bütüncül bir yaklaşım gerektirmektedir.

Bilişsel Davranışçı Terapi, Motivasyonel Görüşme, Mindfulness, Şema Terapi, Grup ve Aile terapileri bağımlılıkla mücadelede etkili yöntemlerdir. Terapistlerin kültürel duyarlılıkla hareket etmesi, bireysel iyileşmenin yanı sıra toplumsal farkındalık ve destek mekanizmalarının gelişmesine de katkı sağlayacaktır.

Kaynakça

Beck, J. S. (2011). Cognitive behavior therapy: Basics and beyond. Guilford Press.

Miller, W. R., & Rollnick, S. (2012). Motivational interviewing: Helping people change. Guilford Press.

Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema therapy: A practitioner’s guide. Guilford Press.

Marlatt, G. A., & Donovan, D. M. (2005). Relapse prevention: Maintenance strategies in the treatment of addictive behaviors. Guilford Press.

Kabat-Zinn, J. (2003). Mindfulness-based interventions in context: Past, present, and future. Clinical Psychology: Science and Practice, 10(2), 144–156.

Kağıtçıbaşı, Ç. (2007). Family, self, and human development across cultures: Theory and applications. Psychology Press.