Zorbalık, güçlü bir konumda bulunan bir kişinin (veya bir grup insanın) bir kişiyi fiziksel veya duygusal olarak incitme niyetiyle kasıtlı olarak korkuttuğu, kötüye kullandığı veya zorladığı, tekrarlayan bir saldırgan davranıştır. Zorbalık eylemleri fiziksel veya sözlü olabilir.
Çatışma ile zorbalık arasında net bir çizgi vardır. Eşitlerin çatışması kavgadır. İki eşit rakibin kavgası zorbalık tanımına girmez.
Ne kadar sert olursa olsun tek bir saldırı da zorbalık değildir.
Saldırgan davranışın zorbalık olarak nitelenebilmesi için sistematik ve planlı olması gerekir.
Zorbalık şu 3 özelliği içerir:
- Kasıtlıdır - Davranış saldırgandır ve başka bir kişiye zarar vermek için kasıtlı bir girişimdir.
- Tekrarlanır - Bu saldırgan eylemler aynı kişi veya grup için zaman içinde tekrar tekrar meydana gelir.
- Güç dengesizliği nettir - Zorbalık uygulayan kişi, zorbalığa uğrayan kişiden daha fazla fiziksel veya sosyal güce sahiptir.
Gerek çocuklar gerekse yetişkinlerin deneyimledikleri birçok farklı zorbalık türü vardır. Bu zorbalıkların bazıları kolay fark edilirken diğerleri daha alttan alta ilerler.
- Fiziksel Zorbalık
Zorbalığın en görünen, belirgin şeklidir. Özellikle çocuklar arasındaki zorbalıkta öne çıkar. Vurma, tekmeleme, çelme takma, itme, mala zarar verme şeklinde gerçekleşir.
Fiziksel zorbalık hem kısa vadeli hem de uzun vadeli hasara neden olur.
Diğer zorbalık türlerinden farklı olarak, fiziksel zorbalık fark edilmesi, isimlendirilmesi en kolay olanıdır.
Zorbalık dendiğinde çoğunluğun aklına gelen ilk seçenektir.
Özellikle okullarda genel olarak altı çizilen zorbalık türüdür.
- Sözlü Zorbalık
Hedef seçtikleri kişi üzerinde güç ve kontrol oluşturmak için kelimeleri kullanırlar. Lakap takar, hakaret eder, yıldırmaya çalışır, alay eder, homofobik ve ırkçı ifadeler kullanır; kısacası sözle taciz eder.
Tüm bunlar karşısındaki kişi ya da kişileri küçümsemek, küçük düşürmek ve incitmek içindir.
Özel ihtiyacı olan bireyler de maalesef sözlü zorbalığın çok sık hedefi olurlar.
Görülecek bir belirgin zararla sonuçlanmadığı için şahitler olmadığı müddetçe tespit edilmesi zordur.
Sözlü zorbalık, ciddi sonuçlara ve derin duygusal yaralara yol açabilir.
- Sosyal Zorbalık
Birisinin sosyal itibarına zarar vermek, aşağılanmasına, kötü duruma düşmesine neden olmak olarak tanımlanan sosyal zorbalık, anlaşılması ve isimlendirilmesi daha zor olan bir zorbalık türüdür.
Yalan söylemek, dedikodu yaymak, küçümseyici mimikler, olumsuzluk ifade eden fiziksel hareketler, tehditkâr ya da küçümseyici bakışlar, utandırıcı ve küçük düşürücü kötü şakalar, kaba davranış, çevreyi o kişiyi dışlamaya teşvik etmek, kısacası birisinin sosyal itibarına ve sosyal kabulüne zarar vermek şeklinde kendini gösterir sosyal zorbalık.
- Cinsel Zorbalık
Bir kişiyi cinsel olarak hedef alan, tekrarlayan, zararlı ve aşağılayıcı eylemlerden oluşur.
Cinsel lakap takma, kaba ve cinsel içerikli yorumlar, jestler, izinsiz dokunmalar, cinsellik ile ilgili teklifler, pornografik materyalleri içerir.
Cinsel saldırının bir öncesidir.
- Siber Zorbalık
Dijital platformları kullanarak kasıtlı ve tekrarlayan bir biçimde kişilere ya da kurumlara açık açık ya da gizli bir biçimde zarar vermek olarak tanımlanır.
Siber zorbalar genellikle yüzyüze söylemeye cesaret edemediklerini söylerler dijital platform aracılığıyla. Teknoloji, kendilerini anonim hissetmelerini ve durum ile bağ kurmamalarını sağlar.
Küfürlü, incitici metinler, e-postalar, mesajlar, resimler ya da video içerikleri, nahoş dedikodular ya da söylentiler yaymak, başkalarının bilgilerine ulaşarak kötü amaçla kullanmak şeklinde kendini gösterir.
Siber tacize kadar varabilen bir zorbalık türüdür.
- Önyargılı Zorbalık
Irkçılığın, ayrımcılığın temellerini oluşturur.
Kişilerin ırkları, dinleri, yaşları, özel durumları, cinsiyetleri, cinsel yönelimleri ile ilgili önyargılara dayanır.
Tüm diğer zorbalık türlerini kullanan bir zorbalık biçimidir.
Toplumsal sıkıntılara yol açar.
- Seri Zorbalar
Soğukkanlı, hesapçı, kurbanlarına uzun süre duygusal acı veren bu tür zorbalar otorite figürlerine tatlı, çekici ve karizmatik bir tablo çizerler.
Yakalanmayacaklarından emin olabilirlerse, fiziksel zorbalığa dahi başvururlar.
İstedikleri herkesi manipüle edebilir, yalan söyleyebilirler. Kendilerini masum ve iyi niyetli göstermek için gerçekleri istedikleri gibi çarpıtırlar.
Seri zorbaların hedefleri kimsenin kendilerine inanmayacağını düşündükleri için konuşmaktan korkarlar.
Zorbalık yapanları tek bir kategoride toplayıp açıklamak mümkün değildir.
Zorbalık yapanlar sıklıkla yaşamlarının bir döneminde çevreden ya da aileden zorbalığa maruz kalmışlardır. Zorbalığa uğradıklarında hissettikleri acıya misilleme yapma, yaşanmışlıklarından intikam almanın bir yoludur. Zorbalar, ancak başkalarını küçük düşürerek kendilerini büyük ve güçlü hissederler. Kendilerini oldukları gibi sevmedikleri için, kendilerini iyi hissetmenin tek yolunun başkalarını aşağılamaktan geçtiğine kuvvetle inanmışlardır.
Zorbalık Yapanların Ortak Özellikleri
- Dürtüsellik
- Öfke Kontrol Bozukluğu
- Kontrolcülük
- Endişeye yatkınlık
- Kolay gerilme
- Empati yoksunluğu
- Başkalarının ihtiyaç ve isteklerini önemsememek
- Kurbanları suçlama, yanlış davranışlarından kurbanlarını sorumlu tutama
- Kurallara uymakta zorluk
- Şiddeti ihtiyaç duyduklarına ulaşmak için bir araç olarak görmek
- Şiddeti eğlenceli bulmak
- Çevrelerinde popüler olmaları
- Düşük özgüven
- Yetersizlik duyguları
- İçgörü eksikliği
Zorbalığa Uğrayanların Ortak Özellikleri
- Sosyal becerilerde yetersizlik
- Çekinik yapı
- Fazla Tevazu
- Zayıf sosyal çevre
- Özdeğer eksikliği
- Özgüven eksikliği
Zorbalıkla Nasıl Başedilir?
- Bakış açınızı değiştirin.
Zorbalık yapanın aslında geçmişinden getirdiği birçok travması olduğunu görün. Bunu onun davranışlarını haklı bir nedene dayandırmak için değil, maruziyetinizin şahsınızla ilgili olmadığını kavramak için yapın.
- Hangi alanlarda ve nasıl savaşacağınıza karar verin.
Karşı cevabınızı nasıl ve hangi alanlarda vereceğiniz zorbalığın sıklığı ve ciddiyetine bağlıdır. Zorbalık zararlı ve sert değilse, zorbalık yapan kişi ile kırk yılda bir kesişiyorsa yolunuz, sadece mesafenizi korumak yeterli olacaktır. Maruz kaldığınız zorbalık davranışı, uğraşması zor bir davranışsa ve sizin hayatınızı direkt olarak zarara, zora sokmuyorsa, karşı cevap verip vermemeyi düşünmeniz doğru olacaktır.
- Göz teması kurun.
Zorbalık yapanların empati becerileri düşük olduğundan kuracağınız göz teması aranızda bir iletişim oluşmasını sağlar.
- Kaçının.
Uzak durun, kaçının, mesafelenin. Mekansal olarak kesişme ihtimallerinizi minimize edin.
- Zorbalığa uğradığınız durumları belgeleyin.
Zorbalık mağduru olduğunuz her durumu elinizden geldiğince belgeleyin ve güvenli bir şekilde saklayın. Kendinizi güvene alın. Zorbalık davranışı duygusal ve fiziksel zarar verici hale gelirse mutlak kolluk kuvvetleri de dahil gerekli ve doğru mercilere başvurun ve durumu kayıt altına alın.
Sistemli ve yaygın bir durumsa zorbalık, sizden başka da mağdurlar varsa, birleşin ve gerekli hukuki işlemleri başlatın.
Zorbalık hem uygulayıcısında hem de mağdurunda hayat boyu sürebilecek izler bırakan ve çok erken yaşlarda öğrenilen bir davranış biçimidir.
Zorbalık yapan birisi olarak kendiniz bu durumun farkına varmamayı seçiyor olabilirsiniz. Çevrenizin, sizi sevenlerin destek önerilerine kulak verin, mutlak profesyonel destek alın.
Maruz kaldığınız zorbalık sağlığınızı, ilişkilerinizi, gündelik yaşamınızı engelleyecek düzeyde ise mutlak öncelikle kolluk kuvvetleri dahil gerekli ve doğru mercilere başvurarak kendinizi ya da yakınınızı korumaya alın, sonrasında da mutlak profesyonel desteğe başvurun.
Unutmayın, zorbalığa katlanmak zorunda değilsiniz.
Dr.phil. R. Meltem KAVCAR SIRMALI
8 Şubat 2022
