Zihinsel Tıkanmalar: Beynin 'Donma' Hallerinde Ne Olur?
1. Donma Tepkisi Nedir?
Beynin donma hali, sinir sistemi tarafından tehdit karşısında verilen üç temel tepkiden biridir: savaş, kaç veya don. Donma, bireyin zihinsel ya da fiziksel olarak hareket edememesine neden olur. Bu tepki genellikle yoğun kaygı, panik ya da travma sırasında devreye girer ve birey kendini “kilitlenmiş” gibi hisseder.
2. Zihinsel Tıkanmanın Nöropsikolojik Temeli
Zihinsel tıkanma sırasında beynin prefrontal korteksi geçici olarak devre dışı kalır. Duygusal tehdidi algılayan amigdala, hayatta kalma refleksini devreye sokar. Bu sırada mantıklı düşünme, karar verme ve hatırlama becerileri askıya alınır. Bu durum özellikle sınav anlarında, topluluk önünde konuşmalarda ya da ilişkisel çatışmalarda sık yaşanır.
3. Duygusal Yük ve Tıkanma
Tıkanmalar genellikle duygusal yükle paralel artar. Yoğun baskı altında kalan birey, hem zihinsel hem bedensel olarak bir duraklama yaşar. Bu sırada kişi:
- Cümle kurmakta zorlanır,
- Karar veremez,
- “Kitlenmiş” gibi hisseder,
- Başkalarının ne düşündüğünü aşırı önemsemeye başlar.
4. Psikoterapide Zihinsel Tıkanma
Zihinsel tıkanmalar özellikle kaygı bozukluğu, sosyal fobi, travma sonrası stres bozukluğu ve düşük benlik saygısıyla ilişkilidir. Terapide şu yöntemler kullanılabilir:
- Duygu düzenleme çalışmaları
- Beden farkındalığı egzersizleri
- Travma odaklı terapi (örneğin EMDR)
- Mindfulness teknikleriyle şimdiye odaklanma
- Zihinsel esnekliği artırma çalışmaları
5. Tıkanmayı Fark Etmek ve Anlamlandırmak
Danışanların çoğu bu durumu “zeka geriliği”, “beceriksizlik” ya da “yetersizlik” olarak tanımlar. Oysa zihinsel tıkanmalar, beynin tehdit karşısındaki otomatik tepkisidir. Bu farkındalık, danışanın kendine şefkat göstermesini kolaylaştırır ve utanç duygusunu azaltır.
6. Günlük Hayatta Başa Çıkma Yolları
- Önceden prova yapmak ve senaryo yazmak
- Duygusal tetikleyicileri tanımak
- Derin nefes alma egzersizleri uygulamak
- Konuşma sırasında duraksama hakkını kabul etmek
- Kendini sürekli performans göstermeye zorlamamak
Sonuç olarak, zihinsel tıkanma bir bozukluk değil; zihnin aşırı yük altında verdiği doğal bir tepkidir. Psikoterapi süreciyle bu “donma” anları çözülür, yerini esnek, akışkan ve kendine güvenen bir zihinsel yapı alır. Terapist, danışanın yeniden düşünmesine, hissetmesine ve ifade etmesine alan açar.
Hazırlayan: Uzman Psikolog Mustafa Cem Oğuz
