Yapay Zekâ ve Psikoloji: Dijital Zihinlerin Yükselişi

Yapay zekâ (YZ), son yıllarda yalnızca teknoloji dünyasında değil, psikoloji alanında da giderek daha fazla konuşuluyor. Özellikle ChatGPT gibi gelişmiş sohbet botlarının insan benzeri dil üretme becerisi, “duygusal farkındalık” ve “empati simülasyonu” gibi kavramları yeniden tartışmaya açtı. Artık birçok kişi gündelik streslerini, kaygılarını veya yalnızlık hissini yapay zekâ sistemlerine anlatıyor. Bu durum, psikolojik iyilik hâli üzerinde yapay zekânın nasıl bir etki yarattığı sorusunu gündeme getiriyor.

Psikoloji biliminin temelinde, insan davranışlarını, duygularını ve bilişsel süreçleri anlama çabası yer alır. Yapay zekâ ise bu süreçleri veri, algoritma ve olasılık hesaplarıyla modellemeye çalışır. Başka bir deyişle, YZ sistemleri insan zihnini “taklit eden” ama “deneyimlemeyen” yapılardır (Bryson, 2019). Bu fark, insanla makine arasındaki sınırı belirler. Çünkü empati, yalnızca karşı tarafın duygusunu anlamak değil, onu içsel olarak hissedebilmektir — ve bu, henüz hiçbir algoritmanın tam olarak başarabileceği bir beceri değildir.

Bununla birlikte, yapay zekânın psikolojiye katkıları da yadsınamaz. Özellikle klinik psikolojide kullanılan veri analiz araçları, terapistlerin danışanlarının duygu durumlarındaki değişimleri daha hızlı fark etmesine yardımcı olmaktadır. Örneğin, yapay zekâ destekli analiz sistemleri; depresyon, kaygı veya stresle ilişkili dil kalıplarını tespit edebilir (Torous & Nebeker, 2017). Bu sayede, terapist erken uyarı işaretlerini gözden kaçırmadan müdahale edebilir.

Ayrıca, psikoterapiye erişimin zor olduğu bölgelerde, yapay zekâ tabanlı destek sistemleri bir tür “ilk yardım” işlevi görebilmektedir. Wooldridge (2021), bu tür sistemlerin özellikle yalnız yaşayan genç yetişkinlerde duygusal destek sağladığını, ancak uzun vadeli psikolojik iyileşme için insan temasının vazgeçilmez olduğunu vurgular. Nitekim, terapötik değişim yalnızca bilgi aktarımıyla değil, güven, yansıtma ve duygusal rezonans yoluyla gerçekleşir (Rogers, 1957).

Bununla birlikte, yapay zekâ sistemleriyle etkileşim kurmanın da bazı psikolojik riskleri vardır. Araştırmalar, uzun süreli YZ sohbetlerinin, bazı bireylerde gerçek sosyal ilişkilerin yerini alma eğilimi gösterebileceğini ve bu durumun sosyal izolasyonu artırabileceğini belirtmektedir (Miyazaki et al., 2023). Bu nedenle, YZ tabanlı uygulamalar etik sınırlar içinde kullanılmalı ve “yardımcı araç” olarak değerlendirilmelidir; terapinin yerini alan bir alternatif olarak değil.

Sonuç olarak, yapay zekâ psikolojinin rakibi değil, dikkatli kullanıldığında güçlü bir destekçisidir. İnsan zihninin karmaşıklığını anlamak için teknolojiyle kurduğumuz ilişki, aslında kendi iç dünyamızı daha derinlemesine keşfetmemize de alan açmaktadır. Çünkü ne kadar gelişirse gelişsin, “anlamak” hâlâ insana özgü bir beceri olarak kalmaya devam ediyor.

Kaynakça

• Bryson, J. J. (2019). The artificial intelligence of the ethics of artificial intelligence: An introductory overview for law and regulation. In S. Walch (Ed.), The Oxford handbook of ethics of AI (pp. 17–40). Oxford University Press.

• Miyazaki, Y., Uchida, S., & Fukuda, K. (2023). Psychological impacts of conversational AI use: Loneliness, social substitution, and emotional regulation. Frontiers in Psychology, 14, 1123–1138.

• Rogers, C. R. (1957). The necessary and sufficient conditions of therapeutic personality change. Journal of Consulting Psychology, 21(2), 95–103.

• Torous, J., & Nebeker, C. (2017). Navigating ethics in the digital mental health landscape: A framework for clinicians and researchers. Current Psychiatry Reports, 19(10), 61.

• Wooldridge, M. (2021). A brief history of artificial intelligence: What it is, where we are, and where we are going. Flatiron Books.