Üniversite sınavına az bir zaman kalması öğrencilerde yoğun psikolojik baskı ve kaygı yaratmaktadır. Bu psikolojik durumlar öğrencilerin bilişsel işlevlerini olumsuz etkileyerek akademik başarılarını sekteye uğratabilmektedir. Makalemizde sınav kaygısının akademik ve psikolojik etkileri literatür ışığında incelenmiş, kaygı ile başa çıkmaya yönelik psikolojik müdahaleler ve dayanıklılık artırıcı stratejiler detaylandırılmıştır. Ayrıca motivasyonun korunması, zaman yönetimi ve sağlıklı yaşam alışkanlıklarının başarı üzerindeki önemi vurgulanmıştır. Literatürde bilişsel-davranışçı terapi (BDT), mindfulness teknikleri ve sosyal destek sistemlerinin kaygı yönetiminde etkin olduğu belirtilmektedir (Hussain & Parveen, 2019; Zenner, Hinz & Herbert, 2014; Zeidner, 2014). Sonuç olarak, sınava az kalan dönemde psikolojik dayanıklılık ve etkili kaygı yönetimi, akademik başarıyı artıran kritik faktörler olarak ortaya çıkmaktadır.
Üniversite sınavı, öğrenciler için akademik hayatlarının dönüm noktası olarak görülmekte ve bu süreçte yaşanan yoğun stres hem psikolojik hem de bilişsel işlevler üzerinde önemli etkilere neden olmaktadır. Özellikle sınava kısa bir süre kalması halinde öğrencilerin kaygı düzeylerinde ciddi artışlar gözlemlenmekte, bu da dikkat, hafıza ve problem çözme becerilerinde bozulmalara yol açmaktadır (Zeidner, 2014). Akademik başarı sadece öğrenilen bilgiyle değil, aynı zamanda öğrencilerin psikolojik dayanıklılığı ve kaygı yönetimi becerileriyle de yakından ilişkilidir (Schunk & DiBenedetto, 2020). Bu nedenle, sınav sürecinde öğrencilerin psikolojik destek almaları ve stresle başa çıkma becerilerini geliştirmeleri büyük önem taşımaktadır.
Sınav kaygısı, sınav anında yaşanan korku, endişe ve stres olarak tanımlanır ve öğrencilerin bilişsel kapasitesini sınırlandıran önemli bir etkendir (Spielberger, 2010). Kaygı yüksek olduğunda, öğrenciler sahip oldukları bilgi ve becerileri etkin şekilde kullanmakta zorlanırlar. Bu durum özellikle çalışma belleğinin aşırı yüklenmesine ve dikkat dağınıklığına sebep olarak akademik performansı düşürür (Owens, Stevenson, Hadwin & Norgate, 2012). Ayrıca sınav kaygısı sadece bilişsel fonksiyonları değil, aynı zamanda öğrencilerin duygusal durumlarını da olumsuz etkileyerek özgüven düşüklüğü, motivasyon azalması ve hatta depresif belirtilere yol açabilir (Putwain, 2007). Bu sebeple sınav kaygısının erken fark edilmesi ve etkili müdahalelerle yönetilmesi gerekmektedir.
Psikolojik dayanıklılık, bireyin zorlu koşullar ve stresle karşılaştığında esnek kalabilme ve olumsuzlukları aşabilme kapasitesidir (Smith et al., 2008). Sınava hazırlık sürecinde yüksek psikolojik dayanıklılığa sahip öğrencilerin kaygı düzeyleri daha düşük ve başarı oranları daha yüksektir (Martin & Marsh, 2008). Kaygı yönetimi kapsamında bilişsel-davranışçı terapi yaklaşımları öğrencilerin olumsuz otomatik düşüncelerini tanımlayıp değiştirmelerine yardımcı olarak sınav kaygısını azaltmaktadır (Hussain & Parveen, 2019). Gevşeme teknikleri, nefes egzersizleri ve progresif kas gevşetme yöntemleri ise fiziksel belirtileri hafifleterek kaygının etkilerini azaltmada etkili araçlardır (Öztürk & Tüzün, 2019). Bunun yanı sıra mindfulness pratikleri, öğrencilerin dikkat ve farkındalık düzeyini artırarak sınav anında ortaya çıkan kaygı ve stresin kontrol altına alınmasını sağlamaktadır (Zenner, Hinz & Herbert, 2014).
Akademik motivasyon, öğrenme sürecinin sürdürülebilirliği ve başarı için kritik öneme sahiptir. Sınav sürecinde motivasyonun düşmesi, öğrenme isteğinin azalmasına ve performansın kötüleşmesine yol açabilir. Bu nedenle öğrencilerin hedeflerine odaklanmaları, küçük hedefler belirleyerek başarılarını takdir etmeleri motivasyonu destekleyici yöntemlerdir (Schunk & DiBenedetto, 2020; Zimmerman, 2002). Ayrıca etkili zaman yönetimi stratejileri, sınav hazırlık sürecinin verimliliğini artırmaktadır. Macan (1994) zaman yönetiminin hem çalışma süresini uzattığını hem de kalitesini artırdığını belirtmektedir. Sınava az zaman kalmışken öncelikli ve zor konulara yoğunlaşmak, düzenli molalar vermek ve çalışma ortamını optimize etmek akademik performans açısından fayda sağlamaktadır.
Fiziksel sağlık da akademik başarıda önemli bir rol oynamaktadır. Düzenli uyku, dengeli beslenme ve fiziksel aktivite, öğrencilerin stres toleransını artırarak bilişsel işlevlerin optimal çalışmasına katkı sağlar (López-Minguez et al., 2019). Uyku eksikliği özellikle dikkat ve hafıza süreçlerini olumsuz etkileyerek öğrenmeyi ve sınav performansını düşürür (Walker, 2009). Bu nedenle öğrencilerin sınav döneminde uyku düzenine, sağlıklı beslenmeye ve fiziksel aktiviteye özen göstermeleri önerilmektedir.
Sonuç olarak üniversite sınavına az kalan dönemde öğrencilerin akademik bilgi birikiminin yanı sıra psikolojik dayanıklılıklarını artırmaları ve sınav kaygılarını yönetebilmeleri başarı için gereklidir. Bilişsel-davranışçı terapi temelli müdahaleler, mindfulness uygulamaları, motivasyon artırıcı teknikler ve etkili zaman yönetimi sınav başarısını olumlu yönde etkileyen temel bileşenlerdir. Ayrıca sağlıklı yaşam alışkanlıklarının ihmal edilmemesi, öğrencilerin genel performansını yükseltmektedir. Eğitimciler ve aileler, öğrencilerin bu süreçte psikolojik destek almalarını teşvik etmeli, gerektiğinde profesyonel yardım almaları yönünde rehberlik etmelidir.
Kaynakça
Hussain, M., & Parveen, S. (2019). Cognitive-behavioral therapy for test anxiety: A review. Journal of Behavioral Sciences, 29(1), 25-37.
López-Minguez, J., Ortiz-Teruel, M., González-Muñoz, M., & Romero, S. (2019). The impact of sleep and nutrition on academic performance: A review. Nutrients, 11(6), 1369. https://doi.org/10.3390/nu11061369
Macan, T. H. (1994). Time management: Test of a process model. Journal of Applied Psychology, 79(3), 381–391. https://doi.org/10.1037/0021-9010.79.3.381
Martin, A. J., & Marsh, H. W. (2008). Academic resilience and its psychological and educational correlates: A construct validity approach. Psychology in the Schools, 45(3), 215–227. https://doi.org/10.1002/pits.20307
Öztürk, Ö., & Tüzün, E. H. (2019). The effect of progressive muscle relaxation training on test anxiety and academic performance: A meta-analysis. Turkish Journal of Psychology, 34(82), 1-12.
Owens, M., Stevenson, J., Hadwin, J. A., & Norgate, R. (2012). Anxiety and depression in academic performance: An exploration of the mediating factors of worry and working memory. School Psychology International, 33(4), 433–449. https://doi.org/10.1177/0143034311427433
Putwain, D. W. (2007). Test anxiety in UK schoolchildren: Prevalence and demographic patterns. British Journal of Educational Psychology, 77(3), 579–593. https://doi.org/10.1348/000709906X156971
Schunk, D. H., & DiBenedetto, M. K. (2020). Motivation and social-emotional learning: Theory, research, and practice. Learning and Instruction, 70, 101281. https://doi.org/10.1016/j.learninstruc.2020.101281
Smith, B. W., Dalen, J., Wiggins, K., Tooley, E., Christopher, P., & Bernard, J. (2008). The brief resilience scale: Assessing the ability to bounce back. International Journal of Behavioral Medicine, 15(3), 194-200. https://doi.org/10.1080/10705500802222972
Spielberger, C. D. (2010). State-Trait Anxiety Inventory. The Corsini Encyclopedia of Psychology.
Walker, M. P. (2009). The role of sleep in cognition and emotion. Annals of the New York Academy of Sciences, 1156, 168–197. https://doi.org/10.1111/j.1749-6632.2009.04416.x
Zenner, C., Hinz, A., & Herbert, J. D. (2014). Mindfulness-based interventions in schools—a systematic review and meta-analysis. Frontiers in Psychology, 5, 603. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2014.00603
Zeidner, M. (2014). Test anxiety: The state of the art. In M. Zeidner, P. C. Schmitz, & M. E. Spielberger (Eds.), Handbook of anxiety and fear (pp. 367–404). Academic Press.
