TERK EDİLME ŞEMASI VE KISIR DÖNGÜLER
Her bebek dünyaya geldiğinde hayatta kalmak için bir başkasının bakımına muhtaçtır. Erken dönem ya da çocukluk dönemlerinde tutarlı bakım görmeyen, ihtiyaçları yeterince karşılanmayan kişi “İhtiyacım olduğunda yanımda olacak” algısını içselleştiremez. İlişkilerin er ya da geç sona ereceğine, koşulsuz sevgi olmadığına, bir gün terk edilecek ve yalnız kalacağına dair inanç geliştirir. Geliştirilen bu kalıp inanç, bakım veren, anne ya da baba ile yaşadığı ayrılma durumlarından (depresyonda, hastanede, farklı şehirlerde ebeveyn, boşanma, vefat…) kaynaklanabilir.
Bu kaygı ile baş edebilmek için çeşitli stratejiler geliştirir. Ya terk edilmeden önce kendisi terk edecek, ya karşıdakinin terk etmemesi için elinden geleni fazlasıyla yapacak ya da kendini ilişkilerden izole edecektir. Bu stratejilere biraz daha ayrıntılı bakacak olursak:
- Aşırı Telafi: Partnerine her koşulda yanında olduğunun değil, her an gidebileceğinin mesajlarını verir. Tehdit vardır, sözü kolayca ayrılığa getirir. Karşısındakini her an tetikte hissettirir. Böylece partnerinin şüpheci ve kontrolcü tutumlarını güçlendirir. (Bitsin o zaman, şöyle yapmazsan ben yokum…) İlişkide Koşulsuz Kabul ve Güvenli Bağlanmadan çok ‘değersizlik hissi ve terk edilme kaygısı’ vardır.
- Teslimci: Şüpheci ve kontrolcü tutumlar vardır. (Nerede ?, Kimle ?, Neden cevap vermedi?, Acaba başka biri mi var?...) Bu kaygıları besleyecek, ciddi ilişki düşünmediğini ifade eden, uzakta yaşayan, yaş farkı olan, aynı iş yerinden, öğretmen-öğrenci ilişkisi… benzeri partner seçimleri yapabilir. Ayrıca kendinden fazlaca ödün verme davranışlarında bulunabilir. İlişkide Koşulsuz Kabul ve Güvenli Bağlanmadan çok ‘değersizlik hissi ve terk edilme kaygısı’ vardır.
- Kaçınma: Kişiler ilişkiden kaçınır, bu tür konulardan kendilerini izole ederler.
Zaman değişir, mekan değişir, isimler değişir ama senaryo hep aynı kalır. Kişi kendi inancını doğrulayacak partneri seçer ve geçmişte öğrendiği baş etme şekillerini kullanmaya devam eder. İhtiyacı olduğunda yanında olacak, onu teskin edip güven verecek, koşulsuz kabul edecek kişiyi bulamaz. Günün sonunda aynı ihmal edilmişlik, değersizlik, yalnızlık hislerini ve benzer kaygıları yeniden yaşar. Kısır Döngü bu şekilde devam eder.
Bu bağlamda Şema Terapi, kişinin kendi şemalarının farkına varmasını, gerçek ihtiyaçlarını görerek uyumlu yollarla karşılayabilmesini ve yeni beceriler edinmessini sağlar.
Uzm. Psk. Damla Yalçın Gürkan
