Psikolojik Bekçilik: Sürekli Her Şeyi Kontrol Etme İhtiyacı Nereden Geliyor?
1. Psikolojik Bekçilik Ne Demektir?
Psikolojik bekçilik, bireyin hem kendisinin hem de çevresindekilerin duygu, davranış ve hatta düşüncelerini kontrol etmeye çalışma eğilimidir. Sıklıkla şu şekilde kendini gösterir:
- Sevdiklerini sürekli düşünmek, onların sorunlarını çözmek istemek
- Her şeyi mükemmel planlamaya çalışmak
- Belirsizliğe karşı yoğun tahammülsüzlük
- Duyguların ya da olayların akışına teslim olamamak
2. Kontrol İhtiyacının Psikodinamik Kökenleri
Kontrol ihtiyacı genellikle çocuklukta yaşanan güvensiz çevresel faktörlerden köken alır:
- Aşırı kaotik veya istikrarsız ev ortamı
- Sürekli eleştirilen ya da yetersiz hissettirilen çocukluk
- Duygusal ihmal ya da fiziksel travmalar
Bu ortamda büyüyen çocuk, “Ancak ben her şeyi kontrol edersem güvende olurum” şeklinde bir inanç geliştirir. Bu inanç erişkinlikte otomatikleşir.
3. İşlevsel Gibi Görünen Bu Davranış Neden Sorunlu?
- Sürekli tetikte kalma, anksiyete yaratır.
- “Sürekli kontrol” aslında “sürekli tehdit” algısıdır.
- İlişkilerde güvensizlik yaratır ve bağı koparır.
- Kişi, spontane yaşam becerilerini kaybeder.
- Zihinsel ve duygusal tükenmişliğe yol açar.
4. Kontrol İhtiyacıyla Baş Etmede Terapötik Yöntemler
Terapist, danışanın bu davranışı bir “karakter sorunu” değil, “duygusal savunma” olarak görmesine yardımcı olur:
- Şema terapiyle “güvensizlik/zarar görme” ve “yüksek standartlar” şemalarının çalışılması
- Maruz bırakma teknikleriyle kontrollü belirsizlik deneyimleri
- ACT (Kabul ve Kararlılık Terapisi) ile kontrolün imkânsızlığına psikolojik esneklik geliştirmek
- Duygusal regülasyon becerilerini artırmak
- Kontrollü bırakma egzersizleri: planlı esneklik, plan iptali toleransı, görev delege etme
5. Danışanın İç Gözlemi
Danışan kontrolü bırakmaya çalışırken yoğun kaygı hissedebilir. Terapist bu anda:
- Kaygının altında yatan temel inancı birlikte keşfeder
- “Eğer kontrol etmezsem ne olur?” sorusu üzerinde çalışır
- Gerçekleştirilmiş senaryolarla güven duygusu inşa eder
Sonuç olarak, psikolojik bekçilik aslında bir sevgi ve güven arayışıdır. Ancak bu arayış kontrol yoluyla sürdürüldüğünde ilişkiler zarar görür, birey tükenir. Terapi ile birey “kontrol etmek” yerine “güvenmeyi” öğrenebilir.
Hazırlayan: Uzman Psikolog Mustafa Cem Oğuz
