Çocuklarda yeni kardeşe alışma süreci: anne-babalara tavsiyeler

       Günümüzde ailelerin destek almak için psikologlara en çok başvurduğu konulardan biri "Kardeş Kıskançlığı" olmaktadır. Aileye yeni bir bireyin katılması tüm aile bireylerinin yaşantısını ayrı ayrı etkileyen bir durumdur. Ancak bu yeni durumdan genellikle en çok etkilenenler yeni bir kardeşin geldiğini öğrenen çocuklar olmaktadır. Kardeş kıskançlığı özellikle 2-8 yaş arası çocuklarda kendini göstermektedir. Burada bahsedilen kıskançlık duygusunu oluşturan etmenler; hem anne babayı başka biriyle paylaşmakta yaşanan güçlük, hem de bu yaşlarda benmerkezciliğe sahip çocuğun üzerindeki ilginin azalacağına dair duyduğu tehdittir. Bu nedenle aileye kardeşin katılacağı açıklandıktan, kardeş doğduktan sonraki ilk zamanlara kadar süren alışma sürecinde anne ve babanın çocuklarına karşı olumlu tutumları oldukça önemlidir. Aileye yeni bir üye katıldığında çocukların psikolojisinin olumsuz etkilenmemesi adına ebeveynlerin yaptıkları bazı davranışlar, altında taşıdığı olumlu niyet kadar olumlu sonuçlar vermeyebilir. Aşağıda ilk olarak kaçınılması gereken anne baba tutumlarına değinilecek, daha sonra bu süreçte çocukların psikolojisini olumlu etkileyen tutumlar belirtilecektir.

HATALI YAKLAŞIMLAR

1) “Sen büyüksün. Kardeşin küçük olduğu için onunla daha çok ilgileniyorum”

          Bu ifadeyi kullanırken gözardı edilmemesi gereken; çocukların hepsinin çocuk olduğudur. Yaşça diğerine göre büyük olduğu gerekçesiyle hiçbir çocuğun ilgiye daha az ihtiyaç duyduğu düşünülmemelidir. Aileye kardeş katıldıktan sonra onlardan büyük insan davranışı beklemek ve yeterli ilgiyi göstermemek onları gerileme davranışlarına; yani bebeksi davranışlara yönlendirir. Çünkü kardeşi bebek yani küçük olduğu için onunla daha çok ilgilenildiğini düşünen çocuk, kardeşi gibi bebeksi davranırsa ilgiyi geri kazanabileceğini düşünür. Bununla birlikte parmak emme, altını ıslatma, dışkı kaçırma, konuşmada gerilik gibi belirtiler görülebilir. 

2) Kardeş doğduktan hemen sonra çocuğun kreşe/okula başlatılması veya başka eve gönderilmesi:

        Yaşça büyük çocuğun kreşe veya okula yeni başladığı dönemin, aileye yeni bir kardeşin katılması dönemine denk gelmesiyle birlikte çocuklar yeni kardeş yüzünden evden gönderildiklerini, artık istenmediklerini ve dışlandıklarını hissederler. Bunun önüne geçmek için, kardeşine alışana kadar çocuğun kreşe/okula yeni başlama süreci bir kaç ay ertelenmelidir. Yine kardeş doğduktan sonraki ilk gün ve haftalarda, bazen ebeveynler bebeğin bakımını daha iyi gerçekleştirebilmek için yaşça büyük çocukları anneanne ve babaannenin evine göndermektedirler. Bu da çocuğun kendisinde istenmediği düşüncelerine yol açan ve psikolojisini olumsuz etkileyen bir durumdur.

3) “O sürekli ağlıyor, altına yapıyor; bak sen ne kadar akıllısın!”

              Bazen anneler ve babalar aileye yeni bir birey katıldığında yaşça büyük çocuklarının ihtiyaç duyduğu ilgiyi yanlış ve abartılı şekillerde gösterebilmektedirler. Kıskançlık duygularını engellemek için, yaşça büyük çocuklarının özelliklerini aşırı övüp, aynı zamanda bebekle ilgili olumsuz ifadelerde bulunmak; kardeş kıskançlığını önlemede geçerli bir yöntem olmamaktadır. Kendisinin daha üstün özellikleri olduğu söylenmesine rağmen bebekle daha çok ilgilenildiğini gören çocuk; haksızlığa uğradığını ve kandırıldığını düşünerek anne ve babasına karşı; kardeşine karşı düşmanlık duygularına sahip olabilir. Kardeşini; anne ve babayı üzen ve sürekli "sorun" yaratan bir varlık olarak görür. Bunların sonucu olarak hem kardeşe hem de ebeveynlere öfkeli, saldırgan veya küskün davranışlarda bulunabilir. 

4) Sınırları ortadan kaldırmak, her istediğini yapmak:

               Büyük çocukların kardeşlerini kıskanmalarının önüne geçmek için anne babanın  çocuğa aşırı hoşgörü göstermesi duruma olumsuz etkileyecektir. Örneğin kardeşe ayrılan ilgiyi telafi etmek için olumsuz davranışlarını görmezden gelmek veya pekiştirmek, önceden tek başına yatan çocuğun anne babayla uyumasına izin vermek, her istediğini almak, her istediğini yapmak çocuğun psikolojik gelişimini olumsuz etkileyen tutumlardır. Eskiden geçerli kurallar devam ettirilmelidir. Aynı zamanda, bebeğin dünyaya geleceği açıklanırken; "Senin için kardeş yapıyoruz, sen oyna diye sana kardeş yapıyoruz." gibi ifadelerden de kaçınılmalıdır. Çocuk aileye yeni bir üye katılması kararının anne ve babaya ait bir karar olduğunu ve kardeşinin de ayrı bir birey olarak ailede değerli olduğunu bilmelidir.

5) “Kardeşini ağlatmasana!” “Çekil kardeşinin başından”, “Rahat bırak kardeşini”

               Kardeşiyle oynamak istediğinde veya ona dokunduğunda, yaklaştığında anne-babasından bu cümleleri duyan çocuğun aklından şu düşünceler geçer: "Annem-babam kardeşim yüzünden bana kızıyor, demek ki o iyi biri değil." Bu kardeş kıskançlığını arttıran ve tetikleyen bir tutumdur. Bununla birlikte çocuklar bazen kardeşine duyduğu kıskançlıkla bilinçli veya bilinçdışı olarak, kardeşlerine saldırgan ve zarar verici davranışlarda bulunabilmektedirler. Bu noktada çocuğa; bebeğe zarar vermesine izin verilmeyeceği net bir şekilde anlatılmalıdır. Ancak yine yargılayıcı, suçlayıcı, tehdit edici bir yaklaşımdan kaçınılmalıdır.

YAPILMASI GEREKENLER NELERDİR?

1) Çocuklara kardeşleriyle ilgili küçük sorumluluklar verilmelidir. Bu abla-abi, kardeş ilişkisini güçlendirir, bu ilişkide önemli bir yeri olduğunu keşfetmesini sağlar. Aynı zamanda bebeğin kendi işlerini yapabilecek kapasitede olmadığını gördüğünde ona merhamet duyguları geliştirmesine katkıda bulunur.

2) Çocukları kandırmaya çalışmak belki de ebeveynlerin kendilerini kandırmasıyla sonuçlanmaktadır. Bir yetişkinin soyut düşünme becerilerine sahip olmasa bile çocuklar; yaşadıklarını ve çevrelerinden gördükleri davranışları, hisleri anlayabilme ve gerçeği analiz edebilme yetisine sahiptirler. Çocuklara karşı samimi olmak; gerçekleri ve gerçek hisleri onlara yansıtmak gerekir. Yaşananlar çocuklara açıklanırken, onların duygularını ve hassas psikolojik gelişimlerini olumsuz etkilemeyecek, uygun bir şekilde Örn: oyunlaştırarak(ama kandırmayarak), sembolize edilerek, anlayışlı ve yumuşak bir tutumda anlatılmalıdır. 

3) Davranışlarda ve gösterilen ilgide “denge”yi sağlamak önem taşıyan bir unsurdur. Yaşça büyük çocuğun kardeşini kıskanmasını önlemek için üstün yanlarına vurgu yapılıp, kardeşin olumsuz yanları gösterildiğinde sağlanması gereken dengenin ötesine geçilmiş olur. Aynı şekilde, kendisi büyük olduğu için veya kardeşi bebek olduğu için kardeşe daha fazla ilgi gösterildiğinin altının çizilmesi de ilgiye erişmek için yaşça büyük çocuğun davranışlarını geriletebilir. Bunların yerine; 

- Her ikisinin de ilgi görmeyi hakettikleri, 

- Kardeşinin temel ihtiyaçlarını karşılamak için ayrılan sürenin daha çok olmasının ona daha çok sevgi duyulduğu anlamına gelmediği, 

- Kendisi de bebekken aynı şekilde emzirildiği, altının değiştirildiği ve kardeşinin de bir gün kendisi bunları yapana kadar ona yardımcı olunduğu, isterse kendisinin de kardeşine yardımcı olabileceği,

- İkisinin de ihtiyaç duyduklarında hep yanlarında olunacağı, ikisinin de birbirinden farkı olmadan çok sevildiği ve çok değerli oldukları sözlerle-davranışlarla hissettirilmelidir.

       Aileye yeni bir üyenin katılmasının heyecanını yaşayan tüm ailelere; hayatlarındaki bu yeni, güzel, bir o kadar da sabır gerektiren dönemde kolaylıklar ve mutluluklar...