Tersine Alışkanlık Kazandırma (Habit Reversal Training – HRT) Nedir?
Tersine Alışkanlık Kazandırma (Habit Reversal Training – HRT) Nedir?
Tikler, saç yolma (trikotillomani), tırnak yeme, yara yolma ya da parmak emme gibi tekrarlayıcı davranışlar çoğu zaman farkında olmadan yapılan ve kişiye geçici bir rahatlama sağlayan alışkanlıklar haline gelir. Ancak bu davranışlar zaman içinde hem bedensel hem de psikolojik açıdan ciddi sıkıntılar yaratabilir. İşte tam da bu noktada Tersine Alışkanlık Kazandırma Eğitimi (HRT) devreye girer.
HRT, özellikle Tourette sendromuna bağlı tiklerin, trikotillomani ve deri yolma gibi dürtü kontrol bozukluklarının tedavisinde etkinliği kanıtlanmış bir davranış terapisidir. Çocukluk çağında sık görülse de erişkinlerde de uygulanabilir.
Neden HRT?
Birçok kişi ve aile, bu davranışların farkında bile olmadan tekrarlandığını söyler:
“Bir bakıyorum, yine tırnaklarımı yemişim.”
“Çocuğum saçını kopardığını fark etmiyor.”
Bu davranışlar aslında bir rahatlama amacı taşır. Kişi kısa süreli bir gerginlik hisseder, davranışı yaptığında bu sıkıntı azalır. Ancak zamanla bu döngü davranışı daha sık ve daha yoğun hale getirir.
HRT Nasıl Uygulanır?
Tersine alışkanlık kazandırma eğitimi birkaç basamakta uygulanır:
1. Farkındalık Eğitimi
İlk adım, kişinin davranışının farkına varmasını sağlamaktır.
- Tetikleyen faktörlerin belirlenmesi için çizelge tutulur.
- Davranışın öncesindeki uyarı işaretleri (gerginlik, duygu, duyum, düşünce) keşfedilir.
- Somut teknikler kullanılır: örneğin tırnak yiyen çocuk için kağıda işaret koyma, saç yolan için biriktirme gibi.
2. Davranışı Erteleme
Kişi davranışı hemen yapmak yerine ertelemeyi öğrenir.
- Başlangıçta 1 dakika gibi kısa sürelerle başlanır.
- Davranış ertelendikçe gerginliğin önce arttığı, sonra yavaş yavaş azaldığı fark edilir.
- Böylece kişi dürtüye teslim olmadan sıkıntının kendiliğinden azaldığını görür.
3. Karşıt Yanıt Oluşturma
Kişi, eski davranış yerine başka bir davranış koyar.
- Tırnak yemek yerine törpülemek,
- Dudak hareketi yerine sakız çiğnemek,
- Saç yolma yerine taramak,
- Yara yolma yerine krem sürmek…
Bu davranışların diğer insanlar tarafından fark edilmeyecek ve birkaç dakika sürecek şekilde seçilmesi önemlidir.
4. Motivasyon ve Destek
- Davranışların yol açtığı sorunların listesi yapılır.
- Küçük başarılar bile takdir edilir.
- Okul, aile ve terapist iş birliği sürdürülür.
5. Yeni Becerilerin Yaygınlaştırılması
- Danışan, öğrendiği becerileri sadece terapi ortamında değil, günlük yaşamda da uygular.
- Ders çalışırken, iş yerinde, sosyal ortamlarda da aynı teknikler kullanılır.
Çocuklar İçin Önemli Noktalar
- Farkındalık becerisi ortalama 8–9 yaş civarında gelişir. Bu nedenle daha küçük çocuklarda daha belirgin davranışlardan başlanır.
- Ebeveynin sabırlı olması ve çocuğu sürekli uyarmak yerine onun fark etmesini sağlaması önemlidir.
- Her küçük ilerleme, çocuğun motivasyonu için değerlidir.
Tedavi Süreci
- HRT genellikle 8 seanslık bir terapi sürecini kapsar.
- Gerektiğinde bilişsel davranışçı terapiye entegre edilebilir.
- Bazı durumlarda ilaç tedavisiyle birlikte uygulanması gerekebilir.
Tersine alışkanlık kazandırma eğitimi (HRT), tikler, saç yolma, tırnak yeme gibi tekrarlayıcı davranışların üstesinden gelmek için etkili ve bilimsel bir yöntemdir.
✨ Önemli olan, davranışı bastırmak değil; farkına varmak, dürtüye teslim olmadan beklemeyi öğrenmek ve yerine sağlıklı bir davranış koymaktır.
