Obsesif-kompulsif bozukluk (OKB), bireyin istemsiz bir şekilde tekrarlayan düşünceler (obsesyonlar) ve bu düşüncelerin yarattığı sıkıntıyı hafifletmek için yapılan davranışlar veya zihinsel eylemlerle (kompulsiyonlar) karakterize edilen bir anksiyete bozukluğudur. OKB, hem bireyin günlük işlevselliğini hem de yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir. Bu makalede, OKB’nin belirtileri, nedenleri ve özellikle kanıta dayalı terapi yöntemleri detaylı bir şekilde ele alınmıştır.
OKB’nin Belirtileri ve Tanısı
OKB’nin belirtileri genellikle obsesyonlar ve kompulsiyonlar olarak iki ana başlıkta toplanır:
• Obsesyonlar: İstenmeyen, rahatsız edici ve sürekli tekrarlayan düşünceler, imgeler veya dürtüler. Örneğin, kirlenme korkusu veya bir şeyleri yanlış yapma kaygısı.
• Kompulsiyonlar: Obsesyonlardan kaynaklanan sıkıntıyı azaltmak için yapılan tekrarlayıcı davranışlar. Örneğin, sürekli el yıkama, nesneleri belirli bir düzene koyma veya kapıyı tekrar tekrar kontrol etme.
OKB’nin tanısı için bir uzman, DSM-5 (Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı) kriterlerini kullanarak değerlendirme yapar. Belirtilerin bireyin günlük yaşamını etkileyip etkilemediği de dikkate alınır.
OKB’nin Nedenleri
OKB’nin kesin nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörlerin etkileşimiyle ortaya çıktığı düşünülmektedir:
• Genetik Faktörler: Ailede OKB öyküsü olan bireylerde risk artar.
• Beyin Kimyası: Serotonin gibi nörotransmitterlerin dengesizliği OKB ile ilişkilendirilmiştir.
• Çevresel Faktörler: Travmatik olaylar, stresli yaşam deneyimleri OKB semptomlarını tetikleyebilir.
OKB İçin Etkili Terapi Yöntemleri
OKB tedavisinde en etkili yöntemler genellikle psikoterapi ve ilaç tedavisinin kombinasyonudur. En yaygın kullanılan terapi yöntemleri şunlardır:
1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
Bilişsel davranışçı terapi, OKB tedavisinde altın standart olarak kabul edilir. Özellikle maruz bırakma ve tepki önleme (Exposure and Response Prevention - ERP) tekniği, OKB tedavisinde oldukça etkilidir.
• Maruz Bırakma ve Tepki Önleme (ERP): Bu yaklaşımda birey, obsesyonlarına kademeli olarak maruz bırakılırken kompulsif davranışlarda bulunması engellenir. Örneğin, kirlenme korkusu olan bir birey, bir miktar kirle temas ettirilir ve el yıkamaktan kaçınması sağlanır. Bu süreç, bireyin anksiyetesinin zamanla azalmasına yardımcı olur.
• Bilişsel Yeniden Yapılandırma: OKB’yi sürdüren irrasyonel inançlar ve düşünce kalıpları üzerinde çalışılır. Danışanlara, düşüncelerinin gerçekliklerini sorgulamaları öğretilir.
2. Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT)
ACT, OKB semptomlarını tamamen ortadan kaldırmak yerine bireyin obsesyonlarını kabullenmesini ve onlarla daha sağlıklı bir şekilde ilişki kurmasını hedefler. Bu terapi, farkındalık ve değer odaklı eylemler üzerine yoğunlaşır.
3. İlaç Tedavisi
OKB tedavisinde serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar) yaygın olarak kullanılır. Örneğin:
• Fluoksetin • Sertralin • Fluvoksamin
Bu ilaçlar, beyindeki serotonin düzeylerini düzenlemeye yardımcı olur. Ancak ilaç tedavisi genellikle psikoterapi ile birlikte önerilir.
4. Derin Beyin Stimülasyonu (DBS)
Ağır ve tedaviye dirençli OKB vakalarında derin beyin stimülasyonu, yeni bir tedavi yöntemi olarak kullanılmaktadır. Bu prosedür, beyne düşük seviyeli elektriksel sinyaller göndererek obsesif düşünceleri azaltmayı hedefler.
OKB Terapisinde Başarıyı Artıran Faktörler
• Erken Müdahale: Belirtilerin erken fark edilmesi, tedavinin başarısını artırır.
• Destek Grupları: OKB ile mücadele eden bireylerin benzer deneyimlere sahip kişilerle bir araya gelmesi faydalıdır.
• Aile Katılımı: Aile üyelerinin tedavi sürecine dahil olması, bireyin iyileşme sürecine katkı sağlar.
Obsesif-kompulsif bozukluk, bireyin yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilen ancak doğru tedavi yöntemleriyle kontrol altına alınabilen bir rahatsızlıktır. Bilişsel davranışçı terapi (özellikle ERP), kabul ve kararlılık terapisi ve ilaç tedavisi gibi yaklaşımlar, OKB tedavisinde en etkili yöntemlerdir. Ayrıca bireyin motivasyonu ve sosyal desteği, tedavi sürecinde belirleyici bir rol oynar.
Klinik Psikolog Ömürcan Bozkuş
Kaynakça
1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.).
2. Abramowitz, J. S., Taylor, S., & McKay, D. (2009). Obsessive-compulsive disorder. The Lancet, 374(9688), 491-499.
3. Foa, E. B., & Kozak, M. J. (1986). Emotional processing of fear: Exposure to corrective information. Psychological Bulletin, 99(1), 20-35.
4. Hayes, S. C., Strosahl, K. D., & Wilson, K. G. (2016). Acceptance and Commitment Therapy: The Process and Practice of Mindful Change.
5. National Institute for Health and Care Excellence (NICE). (2020). Obsessive-compulsive disorder and body dysmorphic disorder: Treatment guidelines.
