HİPERTANSİYON NEDİR?
Tansiyon ölçümü kan damarlarından ne kadar kan geçtiği ve kan pompalandığında kanın karşılaştığı direnç miktarını gösterir. Tansiyonun olması gereken seviyelerden yüksek seyretmesi hipertansiyon (yüksek tansiyon) olarak tanımlanır. Ülkemizde her 3 kişiden 1’i hipertansiyon hastasıdır.
Atardamarlar ne kadar daralırsa kan basıncı o kadar artar ve bu durum ilerleyen zamanlarda kalp ve damar sağlığını bozabilir ve birçok hastalığa davetiye çıkarır.
Hipertansiyon tipik olarak birkaç yıl boyunca gelişir. Genellikle herhangi bir belirti görülmez. Ancak semptomlar olmasa bile, yüksek tansiyon, kan damarlarınıza ve organlarınıza, özellikle de beyne, kalbe, gözlere ve böbreklere zarar verebilir. Erken teşhis önemlidir. Tedavisi ilaç kullanımı, sağlıklı beslenme ve egzersiz düzeni oluşturularak uygulanır.
HİPERTANSİYON BELİRTİLERİ
- Baş ağrısı
- Nefes darlığı
- Burun kanaması
- Baş dönmesi
- Göğüs ağrısı
- Yüzde kızarma
- İdrarda kan
BU BELİRTİLER ACİL MÜDAHALE GEREKTİRECEK BELİRTİLERDİR. KENDİNİZİ FİZİKSEL OLARAK KÖTÜ HİSSETTİĞİNİZ ZAMANLARDA TANSİYONUNUZU ÖLÇTÜRMENİZ GEREKİR.
İki tür hipertansiyon vardır. (1)
- BİRİNCİL HİPERTANSİYON
Zamanla belirli bir sebep olmadan gelişen diğer adı esansiyel hipertansiyon olan tansiyon türüdür. Bazı şartların bir araya gelmesiyle ortaya çıktığı düşünülse de tam olarak hangi mekanizmanın buna sebebiyet verdiği çözülememiştir. İşte birincil hipertansiyonu oluşturabilecek etkenler;
- Fiziksel değişiklikler (Vücudunuzda meydana gelebilecek herhangi bir değişim, kilo alma, verme, sağlık problemleri…)
- Genler
- Çevre (Sağlıksız yaşam tarzı, beslenme alışkanlıkları ve hareketsizlik)
Bu durumda doktorunuz yaşam tarzı değişikliğinize yönelik bir tedavi uygulamayı doğru bulacaktır.
- İKİNCİL HİPERTANSİYON
Genelde hızlı bir şekilde ortaya çıkar ve birincil hipertansiyondan daha şiddetli gözükür. Nedenleri arasında böbrek hastalığı, tiroit hastalıkları, ilaçların yan etkileri, böbreküstü bezi hastalıkları gibi problemler vardır.
Bu durumda doktorunuz hipertansiyonu ortaya çıkaran sebebe yönelik bir tadavi uygulamaya başlayacaktır. Bazen bu sebep çözüme ulaşsa bile hipertansiyon kalıcı hale gelir. Bu durumda da yaşam tarzı değişikllikleri yanında ilaç kullanımına başlanır.
HİPERTANSİYONUN CİDDİYET DERECELERİ
Sağlıklı kan basıncı değeri 12 ye 8 değerinin yani 120/80 milimetre civanın altında kalmalıdır.
Büyük tansiyon 12 ila 12,9 arası gözüktüğünde yüksek kan basıncı olarak sayılır fakat bunun hastada beslenme düzeninin sağlanması ve hareketin arttırılmasıyla düşürülmesi sağlanır.
Büyük tansiyonun 13 ile 13,9 veya küçük tansiyonun 8 ile 8,9 arası olduğu değerler 1. aşama hipertansiyon olarak tanımlanır.
Büyük tansiyon 14 ve 14’ten fazla veya küçük tansiyon 9’dan fazla olduğunda 2. Aşama hipertansiyon olarak tanımlanır.
Büyük tansiyon 18’i veya küçük tansiyon 12’yi geçerse hipertansif kriz olarak değerlendirilir. Bu durumda acil tıbbı müdahale yapılması gerekir.
HİPERTANSİYON RİSKİNİ ARTTIRACAK FAKTÖRLER
- Fazla karbonhidrat tüketimi
- Çay, kahve
- Obezite
- Sigara kullanımı
- Alkol kullanımı
- Tuzlu beslenme
- Yağ
- Hareketsiz yaşam
DOĞRU BESİNLER VE SAĞLIKLI BESLENME TANSİYONUNUZU DÜZENE SOKAR.
- YEŞİL YAPRAKLI SEBZELER DÜZENLEYİCİ
Potasyum içeriği yüksek olan marul, roka, kara lahana, şalgam, ıspanak, pazı gibi yeşil yapraklı sebzeler idrarla daha fazla sodyum atımını sağlayarak kan basıncınızı düşürür.
Konservelere daha çok sodyum eklendiğinden konserveler tercih edilmemelidir fakat bu sebzelerin dondurulmuş hallerini de tercih edebilirsiniz.
- MEYVELER DOSTUMUZ
Meyveler flavonoid denilen bileşikleri içerir. Bu bileşiklerin yüksek tansiyonu önleyici ve düzenleyici etkisi vardır (2). Bu yüzden özellikle karpuz, çilek, yaban mersini gibi meyveleri beslenmenizde bulundurabilirsiniz.
- KIRMIZI PANCAR TÜKETİN.
Kan basıncını düzenleyen ve kan damarlarını açan nitrik oksit özelliği gösterdiğinden kırmızı pancar tüketimi de tansiyon hastalarına önerilir.
- MİNERALLERİN KIYMETİ
Kan basıncının yükselmemesi için sodyum alımının azaltılması şarttır.
Kalsiyum tüketiminde eksiklik olmasının hipertansiyon riskini arttırdığı yapılan araştırmalarla kanıtlanmıştır. Kalsiyum alımını süt, yoğurt, peynir, pekmez, limon, çilek, portakal, kuru baklagiller, yumurta, susam, fındık, fıstık gibi besinlerden sağlayabilirsiniz.
Magnezyum kan basıncı düzenlenmesinde damar genişletici olarak rol oynar ve kan basıncının düşmesini sağlar. Magnezyum ihtiyacınızı tam buğday ekmeği, kurubaklagiller, yeşil yapraklı sebzeler, badem, fıstık, süt, yoğurt, patates, portakal, elma gibi besinlerden sağlayabilirsiniz.
Potasyum alımının kan basıncını düşürdüğüne yönelik çalışma sonuçları çelişkilidir. Fakat çalışmaların 4’te 3’ü kan basıncını düşürücü etkiye sahip olduğunu göstermiştir. Yüksek potasyum alımı inme riskinde de azalmaya yardımcı olur. Potasyum açısından zengin besinler; kurubaklagil, marul, fındık, ıspanak, muz, lahana, domates, patlıcan, karaciğer, sığır eti, kuzu eti, tavuk eti, yürek, böbrek, yumurta, süt, yoğurttur.
- ALKOL VE SİGARADAN KAÇININ!
Alkol kullanımı olan bireylerde kullanmayanlara göre hipertansiyon daha sık görülür. Günlük 20-30 gramlık bir alkol alımı bile kan basıncını yükseltir. Sigara insülin direncini arttırıcı etkiye sahiptir, kalp damar sağlığını olumsuz etkiler bu da hipertansiyon tedavisinde olumsuz sonuçlara yol açar.
- TUZ TÜKETİMİNİ MİNİMUMA İNDİRİN.
Tuz tüketiminin artışı böbreklerden sodyum atılmasını azaltır. Bu da kan basıncını yükseltici bir etki oluşturur. Günlük tuz tüketimi 6 gramı geçmemelidir. 6 gr ?
- OBEZİTE YİNE EN BÜYÜK DÜŞMAN.
Bütün hastalıklarda olduğu gibi fazla kilonun ve yağlı beslenmenin de hipertansiyonu tetikleyici etkisi vardır. Belli miktarda kilo vermiş ve düzenli beslenmeye geçiş yapmış bireylerin hipertansiyon tedavilerinde daha güzel başarılar görülmüştür. Akdeniz diyetinde zeytinyağlı gıdalar, balık, sebze, meyve ağırlıklı beslenme ön plandadır. Bu da tekli doymamış yağ asitleri açısından zengin, doymuş yağ açısından fakir bir beslenme demektir. Bu tip beslenme, kilo verme ve kan basıncı dengesini sağlamada çok yararlıdır (4).
- HİPERTANSİYON HASTALARI İÇİN: DASH DİYETİ.
Tansiyon hastalarına hipertansiyonu düşürücü diyet (Dietary Approaches to Stop Hypertension) DASH Diyeti önerilir (3).
DASH DİYETİ VE BESİN ÖGELERİNİN DASH DİYETİNDEKİ YERİ
DASH diyeti: Doymuş yağ, total yağ ve kolesterolün azaltılmasını; sebze, meyve ve düşük yağlı süt ürünlerinin tüketilmesini öneren ve kan basıncını azalttığı gözlemlenmiş bir diyettir. Potasyum, magnezyum, kalsiyum, posa ve protein içeriği açısından zengin bir diyettir. Bu diyette sodyum, şeker, şekerli içecek, yağlar ve hazır konserve etlerin azaltılmasına gidilir.
Enerji ve posa kaynağı olarak; tam buğday ekmeği, tam undan yapılmış makarna, pita ekmek, un, yulaf, kabuklu pirinç, tuzlanmamış mısır patlatması kullanılır.
Potasyum, magnezyum ve posanın zengin kaynakları olarak; brokoli, havuç, lahana, yeşil fasulye, üzüm, bezelye, kara lahana, patates, ıspanak, kabak, domates önemli kaynakları olarak elma, muz, kuru üzüm, greyfurt suyu, şeftali, hurma, ananas, çilek, kavun kullanılır.
Kalsiyum ve proteinin zengin kaynakları olarak; yağsız veya az yağlı süt, az yağlı peynir, az yağlı yoğurt veya dondurulmuş yoğurt kullanılır.
Protein ve magnezyumun zengin kaynakları olarak; yağı alınmış ızgara, rosto, benmari usulü pişmiş et ve derisi alınmış tavuklar kullanılır.
Enerji, magnezyum, posa için zengin kaynaklar olarak; badem, fındık, fıstık, ceviz, ayçekirdeği, kurufasulye, mercimek gibi kurubaklagiller, bezelye kullanılır.
DASH diyetinde enerjinin yağdan gelen oranı %27 civarındadır. Bu miktara besin içerisindeki ve yemeklere günlük eklenen yağlar da dahildir. Daha çok sıvı yağlar tercih edilir, kızartmalardan, doymuş yağlar ve trans yağlardan uzak durulması önerilir.
Hipertansiyon hastalarının sodyum alımını azaltmak amacıyla tuzlu gıdaların tüketimini azaltması, konserve gıdalardan, ağır yağlı beslenmekten uzak hareketli bir yaşam tarzı yaratması gerekir. Diyette kalsiyum, magnezyum, potasyum oranlarının da bir diyetisyen tarafından doğru bir şekilde ayarlanması; tansiyon hastalarının nasıl besleneceğine dair eğitilmesi gerekmektedir. DASH diyeti bu saydığımız beslenme şekline uygun olması açısından tansiyon hastalarında bir uzman kontrolü altında uygulanabilir ve sonuç alınabilir bir diyettir.
