Davranış ve Dikkat Sorunları: DEHB, Öfke Kontrolü ve İnatçılık Üzerine Bir Değerlendirme
1. Giriş
Gelişim dönemlerinde ortaya çıkan dikkat ve davranış sorunları, bireyin sosyal çevreyle sağlıklı
ilişkiler kurmasını ve günlük yaşam becerilerini sürdürmesini zorlaştırabilir. Özellikle okul
çağındaki çocuklarda sıkça gözlemlenen DEHB, öfke kontrol problemleri ve inatçılık, hem aile
içinde hem de eğitim ortamında çeşitli çatışmalara neden olabilmektedir. Bu davranışların doğru
tanınması ve uygun müdahale yaklaşımları ile desteklenmesi, çocuğun sağlıklı bir gelişim süreci
geçirmesi açısından büyük önem taşır.
2. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)
2.1. Tanım ve Belirtiler
DEHB, bireyin yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmayan düzeyde dikkat dağınıklığı,
dürtüsellik ve/veya hiperaktivite göstermesiyle karakterize edilen nörogelişimsel bir
bozukluktur.
Başlıca belirtiler:
Dikkatini sürdürememe, ayrıntıları atlama
Organize olamama, sık sık eşyaları kaybetme
Yerinde duramama, aşırı konuşma
Sırasını bekleyememe, söze karışma
Sabırsızlık, kolay sıkılma
DEHB genellikle 3 alt tür şeklinde sınıflandırılır:
Dikkat eksikliği baskın tip
Hiperaktivite/dürtüsellik baskın tip
Bileşik tip (her iki grup belirti birlikte)
2.2. Nedenleri
DEHB'nin kesin nedeni bilinmemekle birlikte, genetik yatkınlık, beyin gelişimi, doğum öncesi risk
faktörleri ve çevresel etmenlerin etkili olduğu düşünülmektedir.
2.3. Müdahale ve Destek
Psikoeğitim: Aile ve öğretmen bilgilendirilmesi
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
İlaç tedavisi (örn. metilfenidat, atomoksetin)
Davranışçı müdahaleler: Ödül sistemi, görsel programlar
3. Öfke Kontrol Sorunları
3.1. Tanım
Öfke, doğal bir duygu olmakla birlikte, kontrol edilemediğinde saldırgan davranışlara, iletişim
sorunlarına ve sosyal ilişkilerde bozulmalara yol açabilir. Çocuklarda ve ergenlerde öfke kontrol
sorunları sıklıkla dürtüsellik, frustrasyon toleransının düşüklüğü ve empati eksikliği ile
ilişkilidir.
3.2. Belirtiler
Ani sinir patlamaları
Fiziksel saldırganlık (vurma, itme)
Sözlü saldırganlık (hakaret, bağırma)
Eşyaları kırma
İçe kapanma ya da küskünlük
3.3. Nedenleri
Aile içi çatışmalar, tutarsız disiplin
Travmatik yaşantılar
Duygusal ihmal
Öğrenilmiş davranış kalıpları
Dürtü kontrol sorunları (özellikle DEHB ile birlikte görülebilir)
3.4. Müdahale Yaklaşımları
Duygu farkındalığı eğitimi
Öfke günlüğü tutma
Alternatif davranış geliştirme
Aile danışmanlığı ve sınır koyma eğitimi
Problem çözme becerileri eğitimi
4. İnatçılık ve Karşıt Gelme Davranışları
4.1. Tanım
İnatçılık, bireyin ısrarcı şekilde kendi isteklerini kabul ettirme davranışıdır. Çocuklarda sıkça
görülen bu davranış, gelişimsel sürecin bir parçası olabilirken, Karşıt Olma Karşı Gelme
Bozukluğu (ODD) ile birlikte daha kalıcı ve sorunlu hale gelebilir.
4.2. Belirtiler
Yetişkin otoritesine karşı direnme
Kurallara uymama
Sürekli tartışma ve itiraz
Suçlamaları reddetme
Kin tutma, intikam alma davranışları
4.3. Nedenler
Aile içinde aşırı otoriter ya da aşırı serbest tutumlar
Tutarsız disiplin uygulamaları
İlgisizlik ya da aşırı koruyuculuk
Model alınan davranışlar
4.4. Müdahale Yöntemleri
Net ve tutarlı sınırlar belirleme
Olumlu davranışı pekiştirme
Güç savaşlarından kaçınma
Sosyal beceri eğitimi
Psikolojik destek ve aile terapisi
5. Sonuç
DEHB, öfke kontrol güçlüğü ve inatçılık gibi dikkat ve davranış sorunları, sadece çocuğun değil,
ailesinin ve çevresinin de yaşam kalitesini etkileyen önemli psikolojik konulardır. Bu tür
problemler gelişimsel süreçte normal sayılabilecek düzeyde görülebilirken, yoğunluk ve süreklilik
kazandığında uzman desteği gerektirir. Erken tanı ve çok yönlü müdahale programları, hem
çocukların hem de ebeveynlerin yaşamını kolaylaştırmak açısından kritik öneme sahiptir.
