Kız veya erkek görünümünden farklı bir genital görüntü olmasıdır. Eskiden kullanılan ‘‘Hermafrodit’’ ve‘‘Çift Cinsiyet’’ tanımlamaları gerçeği tam yansıtmamaktadır. Çünkü bu hastaların çoğu aslında “çift cinsiyetli’’ değildir. Sadece bazı nedenlerle cinsiyetinde değişik derecede farklılık göstermektedir. 2000 çocuktan birinde ortayaçıkar.
Nedenleri nelerdir?
Genetik, gebelikte kullanılan bazı ilaçlar, doğumdan sonra ve ergenlikte salgılanan bazı hormonların eksik ya da fazla oluşu genital organlarda gelişim sorunlarına ve farklılıklarına neden olur.
Hangi durumlara yol açar?
Cinsel kimlik ve cinsel işlev problemlerine veya farklılıklarına, cinsellikle ilgili yetersizlik düşüncelerine, cinsel yönelim farklılı- ğına, karşı cinsle yakınlaşmayı erteleme ve evlilikten kaçma gibi önemli durumlar ortaya çıkabilir. Kişide sosyal uyum ve psikolojik sorunlara, depresyon, güvensizlik, kendini yalnız hissetme, özgüven ve davranım sorunları, kendine zarar verme ve intihara neden olabilir. Hisettiği cinsiyetten farklı görünümde olduğunun farkına varma travmatik sonuçlara neden olabilir.
Uzun dönemde dış genitallerin durumu; erkeklerde penisin boyutu, kızlarda adet görememe, meme gelişi- minin ve rahmin olmaması, yıllarca uygulanan hormon tedavileri ve doğurganlık şansının olup olmayacağı kaygısı çoktur. Ayrıca, ileri yaşta cinsel gelişim farklılığınıntipine göre değişen oranda (%5-50) mevcut olan‘cinsiyetinden hoşnutsuzluk-memnuniyetsizlik’ görülebilir.
Kız görünümlü erkek, erkek görünümlü kız olabilir
Kız tipi cinsel gelişim farklılığı veya sorunu en sık görülen durumdur. Bu gruptaki çocukların genetik ve iç genital organ gelişimi kız olduğu halde dış genital görünüşleri erkek gibidir. Erkek tipi cinsel gelişim farklılığı veya sorunu da bunun tam tersidir.Yani genetik ve iç organ gelişimi erkek tipinde olduğu halde dış genital görünüşü kız gibidir. Ayrıca, seks kromozom bozukluğuna bağlı cinsel farklılaşma sorunu veya nadiren gerçek çift cinsiyetde olabilir.
Nasıl fark edilir?
Aileler hangi durumlarda cinsel gelişim farklılığı veya sorunundan şüphelenmeli?
Bebeğin dış genital şeklinin tipik kız veya erkek görünümünden farklı olması önemli bir belirtidir. Aileler bebeğinde;
• Genital bölgenin kız veya erkek açısından net olmaması,
• Erkek düşünülen çocukta doğuştan sünnetli ve her iki yumurtanın torbada bulunmaması,
• Kız düşünülen çocukta klitorisin büyük olması, iki taraflı kasık fıtığı ile beraber yumurtaların muayenede
bulunması gibi durumlarda ‘‘cinsel gelişim sorunu veya farklılığı’’ndan şüphelenmelidir.
Hangi belirtilere dikkat edilmeli?
Bebeklikte detaylı muayene ile cinsel gelişim sorunu veya farklılığı erken fark edilebilir
Bebeklerde mutlaka detaylı genital muayene yapılmalıdır. Böylece, yenidoğan döneminde erken fark edilebilir. Dış genital görüntüsü farklıu olan bebeklerin kromozom yapısı ve gonadları (yumurtalık/testis) muayene edilmelidir.
Tanıda gecikme olmaması için herhangi bir hastalık nedeniyle doktora giden çocukların tümünde ‘‘genital bölge muayenesi’’ detaylı ve titiz olarak yapılmalıdır.
Ergenlik döneminde adet görmeme veya memenin gelişmemesi önemli belirtidir
Bazı kişilerde bebeklikte dış genital yapı farklı olmadığı için erken tanı mümkün olmayabilir. Ergenlik döneminde yaşıtlarıyla farkları belirginleşir. Bu dönemde adet görememe, meme gelişiminin olmaması, penis boyunun küçük kalması önemli belirtilerdir.
Yetişkin dönemde çocuk sahibi olamama önemli belirtidir
Kişi, erkek görünümünün altında bir kadın cinsiyet taşıyabilir veya dışarıdan tamamen kız olarak görüldüğü halde erkek cinsiyetinde hissedebilir. Evlilik sonrasında çocuk sahibi olamama nedeniyle yapılan araştırma- lar sonucunda cinsel gelişim sorunu veya farklılığı yetişkinlikte de ortaya çıkabilir.
Cinsel kimlik gelişiminde rol oynayan faktörler nelerdir?
Çocuk kendini nasıl tanımlıyorsa, o cinsiyete uygun davranışları daha fazla sergiler. Cinsel kimliğin gelişiminde yetiştirilen cinsiyet önemlidir. Ayrıca, genetik yapı ve hormonlar da cinsel gelişimde önemli rol oynar. Ancak cinsiyet; kromozom yapısı ve cinsel organlar ile uyumlu olmayabilir.
Çocuklarda cinsiyete nasıl yaklaşılmalı?
Multidisipliner yaklaşım şart
Cinsel gelişim sorunu veya farklılığı olan çocuklara multidisipliner yaklaşım şarttır. Başta çocuk endokrin uzmanı, çocuk psikiyatrisi uzmanı ve çocuk cerrahisi veya çocuk ürolojisi uzmanı olmak üzere pekçok hekimden oluşabilen multidisipliner bir kurul tarafından değerlendirilmelidir. Bu komisyon bireylerin ilerideki cinsel yaşamını, psikolojisini, beklentilerini, doğurganlığını, sosyal çevresini ve yapılacak tedavi veya yaklaşımların olası fayda ve zararlarını göz önüne alarak aileye ve büyükse çocuğa tavsiyelerde bulunabilir.
Aile ve çocuk da mevcut duruma yaklaşıma dahil edilmeli; kaygı ve beklentileri önemsenmeli
Bu çocuklar değerlendirilirken aile ve anlama-algılama yaşına gelmiş çocuk ile yakın iletişim gereklidir. Aile ve çocuk değerlendirme ve yaklaşım sürecinekatılmalı,kaygıvebeklentilerigözönündebulundurulma-lıdır. Acil, yaşamsal, önemli ve bazı özel durumlar dışında daima geleceği ile ilgili son kararı çocuğun kendisi vermelidir.
Kimlere? Ne zaman? Nasıl? Yaklaşım (tanı, takip,tedavi) olmalı
Yaklaşımın türü fark edilen yaşa göre değişebilir. En sağlıklı yaklaşım için sorunun veya farklılığın erken fark edilmesi çok önemlidir.
Kesin tanısı konmuş ve cinsiyet farklılığı kuşkusu kalmamış çocukların dış genital görünümü yetiştirileceği cinsiyete uygun olarak düzeltilebilir. Ancak, kesin cinsel kimlik konusunda gelecekteki durumu belirsiz ve tereddüt olan çocuklarda cerrahi tedaviler, ileriki yaşlara ertelenmeli ve bireyin kendi geleceğini kendisinin belirlemesine olanak sağlanmalıdır.
Ayrıca, ileride olası cinsiyetten mutsuzluk ve cinsiyet değiştirme talebi gözönüne alınarak geridönüşümü olmayan cerrahi işlemler hiçbir şekilde yapılmamalıdır.
Cerrahi girişim düşünülen çocuklarda pratikte ne tür ameliyatlar yapılmaktadır?
Erkek cinsiyette olan çocuklarda, sağlıklı gelişmemiş bozuk kız tipi iç genital organ artıkları çıkarılabilir.
Küçük ve bozuk gelişen cinsel organ penis şekline getirilebilir. Penisin hemen altında yumurta torbası oluşturulup varsa testis bu torbaya yerleştirilebilir. Testis yoksa torbaya protez yerleştirilebilir.
Kız cinsiyete olan çocuklarda, penis şeklinde büyümüş olan cinsel organ kesilmeden sadece gizlenerek klitoris şekline getirilebilir. İdrar (işeme) borusuna açılan vagina buradan ayrıştırılıp dışarıya genital bölgeye ağızlaştırılabilir. Sünnet derisinden genital dudaklar yapılabilir. Gerçek vagina yoksa deri veya barsak gibi dokulardan yapay vagina oluşturulabilir.
Uzman ekibin deneyimi çok önemli
Bu çocukların ilerideki cinsel hayatı, doğurganlığı ve ciddi psikososyal sorunları nedeniyle mutlaka bu konuda gerekli olan eğitimi almış ve deneyimli uzmanlar tetkik, takip ve gerekirse tedavi etmelidir.
Ne tür tedaviler yapılabilir?
Sadece anatomik olarak organları oluşturmak çözüm değildir. Uzun yıllar sürecek olan hormonal ve psikolojik tedavi ve takip çok önemlidir.
Bu çocuklara yaklaşım nasıl olmalı? Nasıl davranılmalı?
Bu bireylerin yaşamının her aşamasında mutlaka multidisipliner bir ekip yaklaşımı olmalı ve yaşam boyu destek verilmelidir.
Hekim, aile ve çevreye büyük görev düşüyor. Çocukları yargılamak intihara götürebilir!
Bu çocukların toplumda normal işlevsel bir birey olma potansiyeli yüksektir. Çocuğun mahremiyetine saygı duyulmalıdır. Sık sık genital muayene, fotoğraf çekimi, sonucu kendini“yaratık” gibihissetme şeklinde ciddi problemler oluşabilir.
Cinsel gelişim sorunu veya farklılığı olan yetişkinler durumları nedeniyle değil; aslında aile, doktor ve toplumun davranış biçimi ve algısı nedeniyle ciddi sorun yaşarlar.
Dikkat edilmesi gereken temel noktalar:
• İsim koyma ve nüfusa kayıt multidisipliner yaklaşım sonrasına ertelenmeli.
• Cinsiyet ve cinsel durumuna uygun yetiştirmede tutarlılık ve tarafsızlık olmalı.
• Cinsiyet rollerinde (oyuncak, oyun, arkadaş ve ilgi alanları) özgür bırakılmalı.
• Çocuğa bedeniyle ilgili kararları kendisinin vereceği duygusu aşılanmalı.
• Çocuk muayene sırasında rencide edilmemeli, izin alınarak genital muayenesi yapılmalı.
