Bystander Etkisi – Kalabalığın Ortasında Yardım Etmeyen İnsan
Darley ve Latané’nin Klasik Deneyi
1968’de yapılan deneyde, bir odada yalnız olduğunu sanan katılımcı, bir kişinin
fenalaşmasına şahit olduğunda hemen yardım eder.
Ancak etrafta başka kişilerin de olduğunu düşündüğünde yardım davranışı dramatik
şekilde azalır.
Bu durum iki temel mekanizmayla açıklanır:
1. Sorumluluğun dağılması
2. Toplumsal onay arayışı
Sorumluluğun Dağılması
Kalabalık arttıkça birey şunu düşünür:
➢ “Bir şey yapılacaksa biri yapar.”
Sorumluluğun bölünmesi, yardım davranışını azaltır.
Değerlendirilme Kaygısı ve Sessiz Uyum
İnsanlar yardım ederken hata yapmaktan ya da abartılı görünmekten çekinir.
Bu nedenle diğerlerine bakar ve onların davranışını rehber alır. Eğer kimse harekete
geçmiyorsa bunu “durum ciddi değil” şeklinde yorumlar.
Günümüzde Seyirci Etkisi: Kamera Kaydeden Kalabalıklar
Modern toplumda bystander etkisi yeni bir form aldı:
Yardım etmek yerine olayı kaydeden seyirciler.
Bu davranış:
Sorumluluğun dağılması
Sosyal medya kültürü
Onay alma isteği İle birleştiğinde, acil müdahalenin gecikmesine yol açıyor.
Seyirci Etkisini Azaltmanın Psikolojik Yolları
Hedef kişiye doğrudan görev vermek (“Sen ambulansı ara.”)
Olayın aciliyetini netleştirmek
Bireyin kendi değerleriyle bağlantı kurması
Toplumsal duyarlılık eğitimleri
Sonuç
Bystander etkisi, insan davranışının sosyal koşullardan ne kadar güçlü biçimde
etkilendiğini gösterir. Kalabalık, bireyin yardım etme ihtimalini artırmaz; çoğu zaman
azaltır.
Hazırlayan:
Uzman Psikolog Mustafa Cem Oğuz
