Botulinum toksini (BTXveya BoNT) tıpta hem medikal hem de kozmetik amaçlarla uzun yıllardır kullanılmaktadır. İlk kez 1980’lerin başında şaşılık tedavisinde küçük dozlarda kasların aşırı kasılmasını engellediği görülmüş, 1989 yılında oftalmoloji ve nörolojide çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanım için onay almıştır. Dermatolojide kullanımı 1990’ların başında oftalmolojik kullanım sonrasında yüz kırışıklıklarında düzelme oluştuğunun saptanması ile başlamıştır.
Clostridium botulinum isimli Gram-pozitif anaerob bir bakteri tarafından üretilen BTX’un birbirine benzer yapıda 7 farklı tipi vardır. Bunların içinden tip A olan onabotulinumtoksin (jenerik isim Botox) ve abobotulinumtoksin (jenerik isim Dysport) yaygın olarak kozmetik uygulamaların yanı sıra tıpta aşırı terleme, şaşılık, migren, boyun kaslarında kasılma ve spastisitede kullanılır.
BTX etkisini sinirlerin hücre içine sinyal iletmek için görev gören asetilkolin isimli maddeyi sinir bağlanma noktalarında bloke ederek, sonuçta sinir-kas iletimini engelleyerek gösterir. Bu etki uygulama alanındaki kasların kasılmamasını veya terlemenin durmasını sağlar. BTX kullanımında amaç hedeflenen bazı kasların kasılmasını zayıflatırken, hedeflenmeyen kaslarda kas zayıflığına yol açmamaktır. Maksimum yanıt ve minimum yan etki için en etkili dozu en küçük hacimde uygulamak gerekir. Tedavi amaçlı uygulamalarda kullanılan dozlar toksik dozların çok çok altındadır.
Kozmetik amaçlı kullanım:
Kozmetik kullanımda BTX en yaygın olarak yüzün 1/3 kısmında yer alan alın, kaş arası (glabellar bölge) ve göz dış kısmında (kaz ayakları) oluşan kaş kaldırma, kaş çatma ve gülümseme çizgilerinin düzeltilmesinde kullanılır. Diğer kullanım alanları dudak üstündeki dikey çizgiler, dudak köşelerinin yukarı kaldırılması, boyun ve dekolte çizgileri olarak sayılabilir. Hareket sırasında oluşan dinamik çizgiler, hareket kontrollü bir şekilde kısıtlanarak engellenmiş olur. Hareketsizken var olan çizgiler ise BTX’den çok az etkilenir. Uygulama çok ince iğneler ile yapılır, hastaların büyük çoğunluğunda lokal anestezi gerekliliği olmaz. Her hastanın ihtiyaç duyduğu doz ve uygulama noktaları değişkenlik gösterir. Uygulama sonrasında etki 3 günde başlar, 7-10 günde en üst düzeye ulaşır ve kişiden kişiye değişiklik gösteren şekilde 4-8 ay sürer. Etkinin devam etmesi isteniyorsa uygulamanın tekrar edilmesi gerekir.
Aşırı terleme (hiperhidroz) tedavisi için kullanım:
BTX özellikle koltuk altı olmak üzere el ve ayak terlemelerinde kullanılır. Soğuk uygulama, lokal anestezik krem veya lokal anestezik ilaçlarla sinir bloğu ile ağrı kontrolü sağlandıktan sonra botulinum toksini deri içine enjekte edilir. Uygulama yaklaşık 30 dakika sürer. Tedavinin etkisi birkaç gün sonra ortaya çıkar, uygulama alanına göre 4-8 ay kadar devam eder. Etkinin devam etmesi isteniyorsa uygulamanın tekrar edilmesi gerekir.
Tekrarlayan BTX uygulamalarının kaslarda atrofi (küçülme) veya dejenerasyona neden olmadığı gösterilmiştir. En sık görülen yan etkiler baş ağrısı, kızarıklık, hafif şişlik, enjeksiyon noktalarında morarma, kızarıklık ve hafif şişliktir. Nadir olarak göz kapağında düşme, kaşlarda düşme, alerjik reaksiyonlar görülebilir. Hamile veya emziren kadınlarda ve kas hastalığı olan kişilerde kullanılmaz.
Uygulama öncesinde alkollü içeceklerin tüketilmemesi, en az üç gün öncesinden; ginko biloba, kan sulandırıcı ilaçlar, yeşil çay, aspirin ve non-steroid anti inflamatuar (romatizmal) ilaçların kesilmesi gerekir.
