Aile planlaması yöntemleri
Dünya nüfusu 1930 yılında 2 milyar iken 2002 yılında 6.7milyar olmuştur. 2025 yılında ise 9 milyar olacağı tahmin edilmektedir.Görüldüğü gibi dünya nüfusu giderek artmakta, tüm kaynaklar artan nüfusla orantılı olarak tükenmektedir.Kişi başına düşen milli gelir azalmakta ve toplumlarda refah düzeyi düşmektedir. Toplumlar giderek yoksullaşırken gelir dağılımı arasındaki uçurum artmaktadır. Daha mutlu ve daha sağlıklı bir yaşam tarzı için ailedeki tüm bireylerin aile planlaması konusunda bilinçli olmaları gerekmektedir.
Dünya genelinde kadınların ancak %45’i doğum kontrol yöntemi kullanmaktadır.Bu oran ülkelere göre değişmekle birlikte Afrika kıtasında çok düşük olup yalnızca %11 oranındadır.
Özellikle anne ve çocuk ölümlerinin çok fazla görüldüğü az gelişmiş ülkelerde ve gelişmekte olan ülkelerde aile planlaması hizmetlerinin çok büyük önemi vardır.Kişileri bu konuda bilinçlendirmek ve konunun önemine dikkat çekerek aile planlaması yöntemlerini ihmal etmemelerini sağlamak çok gereklidir.
Otuz beş yaşından itibaren gebe kalma olasılığı giderek azalır.Böyle olmakla birlikte kadınlar menopoza kadar kendisi için en uygun olan doğum kontrol yöntemini kullanmaya devam etmelidir.
Doğum kontrol yöntemleri çok çeşitlidir. Rahim içi araçlar, doğum kontrol hapları, aylık veya üç aylık iğneler, prezervatif, takvim yöntemi, geleneksel yöntem, kadınlarda tüplerin bağlanması, erkeklerde kanalların bağlanması gibi çeşitli aile planlaması yöntemleri bulunmaktadır.
Rahim İçi Araç (RİA-Spiral) Kullanımı:
RİA kullanım süresi ortama beş yıldır. Kadınlar süresi biten RİA’sını yenisi ile değiştirmek suretiyle menopoza kadar kullanabilir.
Doğum Kontrol Hapları Kullanımı:
Doğum kontrol haplarını kullanmadan önce mutlaka doktora başvurmalı, hapı kullanmasına engel teşkil edecek bir hastalığı olmadığı taktirde düşük dozlu doğum kontrol haplarını kullanabilirler. Doğum kontrol hapları aynı zamanda bazı yumurtalık kistlerinin düzelmesine, adet sancılarının ortadan kalkmasına, adet miktarının daha az olmasına ve adetlerin düzene girmesine katkıda bulunur.
Ayrıca minipil adı verilen yalnızca progesteron içeren doğum kontrol hapları da mevcuttur. Bu hapların en uygun olanı doktorunuz tarafından belirlenecektir.
Doğum Kontrol İğnesi Kullanımı:
Aylık ve üç aylık doğum kontrol iğneleri mevcuttur. Bu iğneler adetin ilk üç günü içinde yapılmalıdır.Daha sonra ayda bir veya üç ayda bir tekrarlanmalıdır.Aylık iğneler içinde östrojen ve progesteron olduğu için doğum kontrol haplarına benzer.Üç aylık iğneler içinde yalnızca progesteron vardır.Östrojen hormonu kullanması sakıncalı olan kimseler (örneğin, emziren anneler, östrojen bağımlı meme kanseri olanlar, sigara içenler gibi) bu yöntemden faydalanabilirler.
Aylık Doğum Kontrol Halkası (Nuvaring):
Yapısı: Aylık doğum kontrol halkası olan Nuvaring içinde etonogestrel / ethinyl estrodiol adı verilen progesteron /östrojen hormonları mevcuttur. Bu halkadan her gün 0.120 mg etonogestrel / 0.015 mg etinyl estrodiol salgılanır.
Aylık doğum kontrol halkası, günlük doğum kontrol hapı kullanmak istemeyenler için uygundur. Nuvaring üzerindeki hormonlar vaginadan emilir ve kana karışır. Gebeliği önlemede %99 etkilidir ve etkisi oral kontraseptif olarak kullanılan doğum kontrol haplarına eşittir. Yumurtalıklarda matür yumurta oluşmasına engel olarak gebeliği önler.
Uygulanması: Eller yıkanıp kurulandıktan sonra Nuvaring folyosundan çıkartılır. Yatarak, ayakta ya da çömelerek uygulanabilir. Nuvaring elastik olduğundan yanlardan basılarak tutulur ve vagina içine yerleştirilir, takıldığı düzeyde rahatsızlık hissedilirse daha derine itilmelidir.
Novaring'in gerçek pozisyonu etkili olmasında önemli değildir. Halka, vajina içine yerleştirildikten sonra üç hafta tutulur. Üç hafta sonra aynı gün halka işaret ve orta parmak yardımı ile nazikçe çıkarılır. Alet çıkartıldıktan birkaç gün sonra kanama (adet) başlar. Yeni halka bir hafta aradan sonra adet devam etse bile aynı gün takılmalıdır. Başka bir ifadeyle, ilk halkanın takıldığı günden itibaren 29. gün yeni bir halka vajinaya yerleştirilir. Her bir ayın aynı gününde yeni halka takılmalıdır.
Dikkat edilmesi gereken noktalar: Kanama pıhtılaşma bozukluğu olanlara önerilmez, pıhtı oluşumunu artırır. Günde 15 adetten fazla sigara içenlere önerilmez. HIV ve cinsel yolla bulaşan hastalıklılara önerilmez, kanser hastalığı olanlara önerilmez.
Nuvaring yan etkileri: Vajinal irritasyon, enfeksiyon, baş ağrısı, bulantı, ağırlık artışı, vajinal akıntıda artış, depresyon, memelerde dolgunluk, ara kanama, lekelenme tarzında kanama, adet miktarında değişiklik, migren, allerjik döküntü, ödem, ilerleyici güneş lekeleri (melasma, chloasma).
Nuvaring, takıldıktan sonra egzersiz sırasında bile çıkmamakla birlikte nadiren ıkınırken, vaginal tampon ile, cinsel ilişki sırasında vs çıkabilir. Bu durumda vajinal halka üç saat içinde soğuk- ılık su ile yıkanıp tekrar vaginaya takılmalıdır.
Kontraendikasyonlar: Tromboflebit, emboli, venoz tromboz, arterel tromboembolism, pulmoner emboli, miyokard enfarktüsü, serebral hemoraji, serebral tromboz, hipertansiyon, safra kesesi hastalığı, karaciğerde adenoma veya benign karaciğer tümörü olanlara önerilmez.
Prezervatif Kullanımı:
Cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunmanın en etkin yollarından biri cinsel ilişki sırasında prezervatif kullanmaktır.Usulüne uygun kullanılmadığı taktirde gebe kalma olasılığı yüksektir.
Takvim Yöntemi:
Bu yöntem ancak çok düzenli adet olan kadınlar için uygundur.Örneğin 28 günde bir adet olan kadınlarda yumurtlama ortala 14. gün gerçekleşir.Bu 14. gün adetin birinci gününden sayılarak bulunur.Yumurta hücresinin ortalama 48 saat yaşadığı ve sperm hücresinin ise ortalama 72 saat yaşadığı göz önüne alınırsa yumurtlamanın olduğu 14. gün baz alınarak, bu günden üç gün önce ve bu günden üç gün sonra (ortalama altı gün) kesinlikle ilişkiye girmemek gerekir. Hatta yumurtlama günü her defasında 14. güne denk gelmeyebilir ve yumurtlama iki gün önce veya iki gün sonra da olabilir. Spermler ise 72 saatten daha uzun süre yaşayabilir.Bu nedenle 14. günden beş gün önce ve beş gün sonra gebe kalma olasılığı fazla olduğu için takvim yöntemi uygularken bu dönemde cinsel perhiz yapılmalıdır. Bu yöntemle gebe kalma olasılığı yüksek olup yaklaşık %14-35 arasında değişir. Aslında güvenilir bir yöntem değildir.
Geleneksel Yöntem (Dışa Boşalma):
Bu yöntemde gebe kalma olasılığı oldukça yüksek olup gebelik oranı yaklaşık %20-%25’dir.
Kadınlarda Tüplerin Bağlanması:
Cerrahi bir işlemdir. Çocuk sayısını tamamlamış, yaşı 30’un üstünde olan kadınlar için uygundur.Genellikle son sezaryen operasyonu esnasında veya herhangi bir zamanda laparoskopi ile tüpler bağlanabilir.
Diğer Yöntemler:
Ayrıca doğum kontrol yöntemleri arasında adı geçen vaginal ovuller, sperm öldürücü jeller, deri altına takılan progesteron içeren çubuklar (Norplant gibi) ve yine adet kanaması fazla olan kadınlarda tercih ettiğimiz progesteron içeren RİA’lar da mevcuttur.
Acil Korunma:Ertesi Gün Hapı:
Prezervatif yırtılması gibi durumlarda eğer gebe kalmak istemiyorsanız acil korunma haplarını cinsel ilişkiden sonra en kısa zamanda kullanmalısınız. Cinsel ilişkiyi takiben ilk 72 saat içinde haplar alınmalıdır. Bu haplar (içeriğinde ethinyl estradiol 50 mcg ve norgestrel 1mg bulunur) 12 saat ara ile ikişer tablet şeklinde alınmalıdır. Fakat bu haplar normal doğum kontrol hapları kadar etkili olmayıp ancak %75 gebeliği önler.
Korunmasız cinsel ilişkiden sonra yumurtlama döneminde spiral takılması da bir acil korunma yöntemi olarak kullanılabilir.