Zihinsel Engelli Çocuklar ve Annelerinde Uyku Sorunları
Zihinsel engellilik; kronik hastalıklarda olduğu gibi, bireylerde kalıcı olarak yetersizliklere neden olan, yaşamı boyunca kişiyi ve çevresini etkileyen sosyal, duygusal, davranışsal ve bilişsel yönlerden etkileyen bir sorun olup her toplumda yaklaşık olarak %4-5 oranında görülmektedir. Dünya Sağlık Örgütü; ortalama olarak bir milyardan fazla engelli birey olduğunu ve bunun 200 milyonunun zihinsel engelli bireylerden oluştuğunu bildirmektedir. Zihinsel engelli çocukların engellerinin yanı sıra birçok fiziksel, psikolojik ve sosyal sorunlar yaşadığı bilinmektedir. Bu sorunların arasında beslenme güçlükleri, epilepsi, zihinsel engellikten kaynaklı sağlık ve uyku sorunlarının eşlik etmesi yaygın olarak görülmektedir.
Uyku, canlıların çevresiyle iletişimin ve etkileşimin farklı uyaranlarla geri döndürülebilir biçiminde geçici olarak kaybolması durumudur. Türk Dil Kurumu’na göre; ‘‘Dış uyaranlara karşı bilincin, bütünüyle veya bir bölümünün yittiği, tepki gücünün zayıfladığı ve her türlü etkinliğin büyük ölçüde azaldığı dinlenme durumu’’ olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca, organizmanın canlının dış tepkimelere cevap eşiğinin yükseldiği, geri dönüşümü olan bir süreçtir. Sağlıklı uyku genel sağlığı, okul öğrenimi, emosyonel (duygusal) durumu, davranışlarının düzenlenmesi, biyolojik, fiziksel ve zihinsel sağlığının korunmasına yardımcı olur. Uyku sorunları her yaşta görülmekle birlikte zihinsel yetersizliği olan çocuklarda sıklıkla rastlanılan bir durumdur.
Zihinsel yetersizliği olan çocuklarda uyku sorunları 6-12 yaş aralığında yaygın olarak görülmekte olup, çocuğun ve ailesinin günlük yaşam aktivitelerinde olumsuz etkiler oluşturmaktadır. Bu sorunlar hem çocukları hem de bakımdan sorumlu bireylerin baş etmekte zorlandığı davranışların başında gelmektedir. Zihinsel engelli çocuklarda uyku sorunları, vücut fonksiyonlarının bozulmasına, kardiyovasküler hastalıklara, diyabet, obezite, anksiyete, depresyon, dikkat eksikliği, motivasyon düşüklüğü ve bilişsel bozukluklara da neden olmaktadır.
Uyku sadece zihinsel engelli çocuklar için değil anneleri için de önemli bir fizyolojik gereksinimdir. Zihinsel engelli çocukların uyku sorunu tüm aile üyelerini, özellikle bakımdan sorumlu olan annelerin uykusunu da olumsuz olarak etkilemektedir. Engelli çocuğun bakımının yıllar sürmesi, ailelerin özellikle annelerin bakımı için güç sarf etmeleri ve sık sık uykusuz kalmaları sürekli yorgun hissetmelerine, bel ve sırt ağrıları yaşamalarına yol açmaktadır.
Zihinsel Engelli Çocukların Uyku Sorunlarına Yönelik Çözüm Önerileri
Uyku problemleri için, düzenli uyku- uyanıklık durumlarının düzenlenmesi için programlar geliştirilip, davranışsal müdahale tedavileri, farmakolojik yöntemler bir sağlık personeli eşliğinde destek olunmalıdır. Çocukların uyku örüntülerini/ düzenlerini karşılaştıran araştırmalar planlanması önerilebilir. Sağlıklı uyku alışkanlıklarının geliştirilmesi için bebeklik döneminden başlayarak ailelere danışmanlık yapılması, uyku saati rutinlerinin oluşturulması, yatma zamanlarının düzenlenmesi, yatağa gitme zamanı yaklaştığında sessiz bir ortam oluşturulması, yatak odalarının rahat-sessiz-loş-uygun ısıda olmasına özen gösterilmesi gibi önlemler alınabilir. Çocuğun hem kendi hem de ailesine ilişkin uyku özellikleri, günlük rutin alışkanlıkları, yatmanda önce yapılan rutinler, uyku çevresi, zamanlaması uyku kalitesini olumlu yönde etkilemektedir. Çocuk uyumadan önce, banyo yaptırılması, diş fırçalaması, masal okunması, sevdiği aktiviteleri yaptırılması uyku sorununun çözülmesine yardımcı olmaktadır.
Zihinsel Engelli Çocukları Olan Annelerin Uyku Sorunlarına Yönelik Çözüm Önerileri
Zihinsel engelli çocukların annelerin uyku sorunlarına yönelik olarak;
• Anneler çok stresli ortamlardan uzak durmalıdır.
• Uyuduğu ortamın uygun koşullarda olması gereklidir.
• Uyanır uyanmaz yataktan kalkılmalıdır.
• Aynı saatte uyumak ve aynı saatte kalkmak gerekir.
• Uyumadan önce alkol, kahve gibi kafein içeren sıvılardan uzak durulmalıdır.
• Gündüz uykularından uzak durulmalıdır.
• Mümkün olduğunca çocuğu ile aynı saatte uyumalı ve aynı saatte uyanmalıdır.
• Günlük rutinlerinin düzenli bir şekilde devam edilmesine özen gösterilmelidir.
• Uyumadan önce fazla aktivite içeren etkinliklerden uzak durulmalıdır.
• Uyumadan önce uykuyu kolaylaştıran uygulamalar (süt içilmesi, klasik müzik dinleme vb.) yapılmalıdır.
Ayrıca, online terapi veya aile odaklı terapi programları hem annelerin stres yönetimi hem de çocukların uyku düzeninin iyileştirilmesinde destek sağlayabilir. Bu tür programlar, çevrimiçi danışmanlık ile ailelere rehberlik edilmesini ve uyku sorunlarına yönelik stratejilerin uygulanmasını kolaylaştırır. Böylece hem çocuğun hem de annelerin yaşam kalitesi artırılabilir.
Kaynakça: https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/1126421/zihinsel-engelli-cocuklar-ve-annelerinde-uyku-sorunlari-ve-cozum-onerileri
Yazar: Çiğdem Müge Haylı
