Sosyal Karşılaştırma Tuzağı – Sürekli Kıyaslamanın Psikolojik Etkileri
Leon Festinger’in Sosyal Karşılaştırma Teorisi
Festinger’e göre insanlar kendilerini değerlendirmek için nesnel bir ölçüt
bulamadıklarında, otomatik olarak başkalarıyla kıyaslamaya yönelir. Bu kıyaslama iki
şekilde olur:
Yukarı karşılaştırma: Kendinden daha başarılı, daha güçlü, daha yetenekli olanla
kıyaslamak.
Aşağı karşılaştırma: Kendinden daha zayıf durumda olanla kıyaslamak.
Her iki karşılaştırma türü de zihinde belirli duygusal tepkiler yaratır.
Yukarı Karşılaştırmanın Etkileri
Yukarı karşılaştırma genellikle:
Yetersizlik hissi
Kendini değersiz görme
Utanç
Motivasyon kaybı
Gibi duygularla sonuçlanır. Ancak doğru düzeyde kullanıldığında gelişim motivasyonu da
sağlayabilir.
Buradaki kritik nokta şudur:
➢ “İlham veren karşılaştırma mı yapıyorum, yoksa kendimi tüketen karşılaştırma
mı?”
Sosyal medya çağında bu sınır kolayca bulanıklaşır.
Aşağı Karşılaştırma ve Sahte Güvenlik
Aşağı karşılaştırma kısa vadede iyi hissettirse de uzun vadede:
Gelişimi durdurur
Gerçek özgüveni baltalar
Bireyi savunmacı hâle getirir
Çünkü kıyaslama yaparak sağlanan benlik algısı sürdürülebilir değildir.
Sosyal Medya ve Karşılaştırma Döngüsü
Dijital platformlarda insanlar hayatlarının filtrelenmiş, idealize edilmiş versiyonlarını
paylaşır. Bu durum, kıyaslamanın doğal düzeyini bozar ve sürekli yukarı karşılaştırma
yapmaya neden olur.
Bu süreç:
Kaygıyı artırır
Öz-değeri düşürür
Başarı tanımlarını çarpıtır
Sonuç olarak birey kendi gerçekliğinden kopar.
Karşılaştırma Davranışını Azaltmak İçin Psikolojik Stratejiler
1. Gerçeklik farkındalığı: Sosyal medyanın bir vitrin olduğunu fark etmek
2. Kendi gelişim çizgisini takip etmek: Başkasıyla değil, kendi geçmiş hâlinle
kıyaslamak
3. Değer temelli yaşam: “Nasıl görünmeliyim?” yerine “Ne beni tatmin ediyor?”
sorusuna odaklanmak
4. Kıyaslamayı fark etmek: Her kıyaslamanın altında bir ihtiyaç olduğunun bilincinde
olmak
Sonuç
Karşılaştırma insan doğasının bir parçasıdır; ancak kontrol edilmediğinde psikolojik
sağlığı ciddi biçimde etkiler. Sosyal psikoloji, karşılaştırmanın farkındalıkla yönetildiğinde
gelişimin bir parçası olabileceğini vurgular.
Hazırlayan:
Uzman Psikolog Mustafa Cem Oğuz
