Prostat spesifik antijen (PSA) prostata özel bir kan testidir. Adından da anlaşılacağı gibi istisnai durumlar dışında sadece prostattan salgılanan bir enzimdir. Esas görevi meninin sıvılaşmasını sağlamak olsa da prostat kanserinin erken teşhisinde kullanılmaya başlandıktan sonra bu basit fonksiyonunun çok daha ötesinde bir rol edinmiştir. PSA testi artık prostat kanseri değerlendirmesinin vazgeçilmez ilk basamağı konumundadır. PSA sadece prostattan salgılandığı için yükselmesi halinde sadece prostatın hastalıklarına işaret eder. Esas olarak prostatın üç hastalığında PSA değeri yükselir.
Bunlardan en yaygın olanı benign prostat hiperplazisi (BPH) yani iyi huylu prostat büyümesidir. Dolayısı ile yüksek PSA’nın da en yaygın sebebi prostatın yaşla beraber büyümesi ile karakterize bu durumdur. BPH prostatın hemen mesanenin önünde yerleşmesinden dolayı işeme problemlerine neden olabilir. BPH’a yaklaşım prostat kanserinden çok farklıdır. Ama burada dikkat edilmesi gereken husus iyi huylu prostat büyümesi zemininde de prostat kanseri gelişebileceğidir. Bu nedenle PSA takiplerindeki beklenmedik değişimlere karşı dikkatli olunmalıdır.
PSA yüksekliğine neden olan diğer hastalık prostatit yani prostatın iltihabıdır. Prostat iltihabı genellikle bir mikroptan kaynaklansa da bu her zaman şart değildir. Prostat iltihabı tıpkı iyi huylu prostat büyümesine benzer ama ön planda ağrılı durumların olduğu bir klinik tabloya neden olur. Gene BPH'ta olduğu gibi prostat iltihabı zemininde de iltihaptan bağımsız olarak kanser gelişebilir. PSA artışına neden olan bu iyi huylu durumların gölgesinde gelişen bir kanserin saptanması zorlaşabilir ya da gecikebilir.
Prostat kanseri PSA yüksekliğine neden olan üçüncü hastalıktır. Eskiden 4 ve 2.5 ng/mL gibi değerler kullanılmış olsa da artık her PSA değerinde kanser gelişebileceğini biliyoruz. PSA değerini yaş ve prostat büyüklüğü gibi faktörlerle beraber değerlendirmek önemlidir. 50 yaşın üstündeki her erkeğin yılda bir kez PSA testi yaptırması gerekir. Ailesinde prostat kanseri öyküsü olan ya da siyah ırktan insanlar için ilk PSA testi 45 yaşında yapılmalıdır. BRCA2 adlı gende mutasyon saptanması halinde ise ilk test yaşı 40’a kadar gerilemektedir.
