Giriş
Geçmişten bugüne dek görsel unsurlar, yaşamımızın vazgeçilmez araçlarından biri olmuştur. Günümüz bilgi çağında görsel unsurların daha aktif bir şekilde kullanıldığını görmekteyiz. Bu unsurlardan biri de renktir (Şeref ve Yılmaz, 2013). Genel tanımıyla renk; ışığın kendi öz yapısına, cisimler tarafından yayılmasına ya da soğrulmasına bağlı olarak göz üzerinde yaptığı etkidir. Diğer bir tanıma göre renk; ışığın fiziksel olarak göze çarpması ve sonrasında bazı fizyolojik olayların gelişmesine bağlı olarak ışık dalgalarının gözde algılanmasıdır. Işık spektrumunda bulunan dalga boyları aynı anda bir cisme çarpıp yansıdıklarında görülen renk beyaz, bu dalga boyları soğurulduğunda ise görülen renk siyah olmaktadır. Diğer renkler (yeşil, sarı, kırmızı, mavi v.s.) ise bu ışık spektrumundaki dalgaların kısmen yansıması ya da soğurulması ile oluşur ( Manav, 2011; Sağocak, 2005). Farklı meslek gruplarındaki bireyler için de renk tanımı farklılık göstermektedir. Mimar için renk; çarpıcı ve vurgu yönü yüksek bir tasarım ögesiyken, psikolog için kişilerin zihinlerinde farklı olarak şekillenen imgelerdir (Manav, 2011).
Renklerin insan üzerindeki etkisi son derece büyüktür. Geçmişte edinilen deneyimler ve renklerin taşıdıkları anlamlar kişinin bakış açısına göre değişiklik göstermektedir. Bu noktada renklerin psikolojik etkileri devreye girmektedir. Renkler sıcak ve soğuk renkler olarak sınıflandırılmaktadır. Sıcak renkler dalga boyu yüksek olan sarı, kırmızı ve turuncudan oluşur. Soğuk renkler ise dalga boyu düşük olan mavi, mor ve yeşilden oluşur. Renklerin kendilerine ait bir dili vardır ve bu bağlamda her renk kendi içinde farklı anlamlar barındırır. Kırmızı, kişiler üzerinde zıtlıklar barındıran bir renk olarak gözükmektedir; bir yandan sevgiyi ve hareketlilik hissini çağrıştırırken diğer yandan egoistik duyguları ve kızgınlık hissini uyandırmaktadır. Sarı, kişiler üzerinde mutluluk hissi uyandırdığından insan zihni üzerinde olumlu bir etkiye sahip olmaktadır. Mavi ise sakinlik ile özdeşleşmiştir ve insanlar üzerinde rahatlık hissi uyandırarak algıyı arttırmaktadır (Kırık,2013). Yapılan araştırmalar, kırmızı rengin ilgi çekici özelliğinden dolayı dikkati arttırdığını, mavi rengin ise uzun dalga boyuna sahip olmasından dolayı kavranmasının güç olduğunu göstermektedir. (Özsüt ve Köse, 2012; Sağocak, 2005)
Renklerin öğretimde kullanıldığı günümüzde renklerin dili aracılığıyla aktarılmak istenen olaylarının etkisi arttırılarak kişilerin anlatılanlara odaklanmasına yardımcı olmaktadır. Ekran rengiyle dersler arasındaki etkileşimi araştıran çalışmalara bakıldığında her ders bölümü için ayrı renksel tema kullanılarak ekran rengiyle hafıza arasında bir ilişki olduğu saptanmıştır. (Sağocak, 2005)
Tanıma, kişinin daha önce maruz kaldığı bir uyarıcıyı sonraki bir zaman diliminde görüp görmediğine karar vermesidir. Bireyin öğrendiği herşey zihninde iz bırakır. Yaşanmış olayların bireyin zihninde kalmış izleri sayesinde birey sonraki bir zaman diliminde bu olaylarla karşılaştığında bunları daha önce görmüş olduğunu anımsar. (Yılmaz, 2016) Renklerin insan algısı ve dikkati üzerindeki etkilerin farklılık göstermesine bağlı olarak farklı renklerin kişilerin tanıma ve hatırlama gibi bellek faaliyetleri üzerinde değişiklik göstermesi beklenmektedir. (Tuncer, Bal ve diğerleri 2012; Sağocak, 2005)
Bu çalışmanın amacı, farklı fon renklerinin (kırmızı, sarı ve mavi) tanıma üzerinde bir etkisinin olup olmadığının incelenmesidir.
Yöntem
Denek Grubu
Bu deneye Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Edebiyat Fakültesinin farklı bölümlerinden 87 (%80,6)’si kadın ve 21 (%19,4)’i erkek olmak üzere toplam 108 öğrencisi katılmıştır.
Araç Gereçler
Deney sınıf ortamında gerçekleştirmiştir. Denekler sınıfa alınmadan önce renk körlüğü testi kullanılmıştır. Ardından deneyde gerekli olan kişisel bilgiler için bilgi formuna yer verilmiştir. Deneyde, deneği her aşamada yönlendirecek bir adet bilgisayar, deneyin asıl amacı olan farklı üç fonda (kırmızı, sarı ve mavi) hazırlanmış ve içeriği tamamen aynı olan iki buçuk dakikalık sunumlar, sunumun son aşamalarına doğru yer alan ara görev sorusunun cevaplanması için kalem, bir adet ara görev cevaplama kağıdı ve aynı kağıdının hemen arkasında bulunan deneyin tanıma listesi deneyin son aşamasında kullanılmıştır.
Uygulama
Deney, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Üsküdar yerleşkesi G-209 nolu derslikte Deneysel Psikoloji 2 dersinin ders saatleri sırasında gerçekleştirilmiştir. Deneklere deney öncesinde renk körlüğü testi uygulanmış ve renk körlüğü olup olmadığı kayıt altına alınmıştır. Demografik bilgileri de alındıktan sonra denekler sırayla uygulama yapılacak dersliğe alınmıştır. Denekler deneyci eşliğinde içeri alındıktan sonra deney düzeneğinin bulunduğu masaya oturtulmuştur. Karşılarında bulunan bilgisayardan deneyci yönergesi ile deneye başlamışlardır. Deneklere izletilen videoda da yönergeler bulunmaktadır. İlk yönerge:
''Size üç harfli kelimeler gösterilecektir. Kelimeleri mümkün olduğu kadar aklınızda tutunuz. Hazırsanız, başlamak için ‘’Enter’’ tuşuna basınız.'' şeklindedir.
Daha sonra deneklere üç harfli kırk adet anagram birer saniye ara ile gösterilmiştir. Bu anagramlar sırasıyla:
''ZAL, TAP, LEK, PER, LİK, GİL, NIM, TÖZ, LİL, BIR, DAK, TAR, MİR, VAP, ZIN, ARG, LAŞ, KUN, CİR, LÖZ, ROF, TAF, HİG, ÇON, KİY, POR, RİS, KAM, CER, SIN, DOR, GİK, DÖM, GIH, BUP, REN, PİK, ROK, PUV, NOY'' dur.
Anagramların gösterilmesinden hemen sonra deneklerin karşısına ara görevi açıklayan diğer yönerge çıkmaktadır:
''Aşağıdaki işlemi 30 sn içinde yapmanız gerekmektedir. Soruyu çözmek için önünüzdeki boş kağıdı kullanabilirsiniz. Bulduğunuz cevabı boş kağıdın altındaki cevap bölümüne yazınız. Diğer sayfaya geçildiğinde 30 saniyeniz dolmuş demektir.''
1) -7+ 4 x (-3) + 5 x 2 işleminin sonucu kaçtır?
A) 10 B) 9 C) -9 D) -10
Denekler önlerinde bulunan cevap formuna soruyu çözüp cevabını yazmışlardır. Süre bittiğinde aşağıdaki son yönerge gösterilmiştir:
''Şimdi soruyu cevapladığınız kağıdı ters çeviriniz ve videoda izlemiş olduğunuz kelimelerden hatırladıklarınızı kutucuklara işaretleyiniz. İşaretleme yapmak için 45 sn süreniz vardır.''
Deneklere videoda gösterilen ve ek olarak karıştırıcı etki için hazırlanan heceler ile toplam altmış anagram alfabetik sıra ile verilmiştir:
''ARG, BAF, BIR, BIT, BUP, CER, CİL, CİR, ÇON, ÇOY, DAK, DIG, DOR, DÖM, FEY, GIH, GİK, GİL, HIB, HİG, KM, KİK, KUN, KÜŞ, LAŞ, LİL, LÖZ, MAR, MES, MİR, NAD, NAT, NAY, NIM, NÖY, PEM, POR, RAŞ, REK, RES, RİP, ROF, RÖG, RÜY, SEF, SIN, SOT, TAF, TAL, TAR, TEP, TÖK, TÖZ, VAP, VİM, YON, ZAK, ZIN.''
Bu aşamada denekler tanıma listesini verilen süre içerisinde doldurmuş ve daha sonra deney sonlandırılmıştır. Deney süresi her denek için toplam iki buçuk dakika sürmüştür.
Sonuç
Verilerin analizinde ilk olarak deneklerin doğru olarak tanıdıkları kelimelerin frekans dağılımlarına yer verilmiştir. Kelimeleri tanıma toplam puan ortalamaları elde edildikten sonra fon renkleri ile farklılık yaratıp yaratmadığını saptamak için tek yönlü varyans analizi (ANOVA) yapılmıştır. Cinsiyet değişkeni ile kelimeyi tanıma toplam puan ortalamaları arasında farklılık olup olmadığını belirlemek için bağımsız örnek t-testi analizi uygulanmıştır. Son olarak, kelimeyi tanıma toplam puanlarının ara görev kategorileri için karşılaştırılmasında da bağımsız örnek t-testi analizi yapılmıştır.
Tablo 1. Doğru Tanınan Kelimelerin Frekans Dağılımları
|
Kelime |
Doğru Sayısı |
Kelime |
Doğru Sayısı |
Kelime |
Doğru Sayısı |
|
ARG |
82 |
GİK |
53 |
NIM |
50 |
|
BIR |
66 |
GİL |
55 |
POR |
49 |
|
BUP |
27 |
HİG |
30 |
RİS |
24 |
|
CER |
29 |
KAM |
44 |
ROF |
29 |
|
CİR |
31 |
KİY |
26 |
SIN |
38 |
|
ÇON |
35 |
KUN |
45 |
TAF |
34 |
|
DAK |
46 |
LAŞ |
33 |
TAR |
25 |
|
DOR |
47 |
LİL |
68 |
TÖZ |
40 |
|
DÖM |
40 |
LÖZ |
47 |
VAP |
38 |
|
GIH |
32 |
MİR |
35 |
ZIN |
47 |
Denekler en çok ''ARG'' kelimesini, en az da ''RİS'' kelimesini doğru olarak tanımışlardır.
Tablo 2. Kelimeyi Tanıma Toplam Puanlarının Fon Rengi Grupları Açısından Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) ile Karşılaştırılması
|
Fon Rengi |
Kişi sayısı (n) |
Ortalama |
Standart sapma |
|
Kırmızı |
38 |
11.63 |
3.71 |
|
Sarı |
36 |
10.78 |
3.35 |
|
Mavi |
34 |
12.21 |
3.84 |
|
Toplam |
108 |
11.53 |
3.65 |
|
|
Kareler toplamı |
Serbestlik derecesi |
Kareler ortalaması |
F |
p |
|
Gruplar arası |
36.29 |
2 |
18.15 |
1,372 |
0,258 |
|
Gruplar içi |
1388.62 |
105 |
13.23 |
||
|
Toplam |
1424.92 |
107 |
|
Yapılan deneyde fon rengi grupları ile kelimeyi tanıma toplam puanları arasında anlamlı bir farklılık olup olmadığını sınamak için yapılan tek yönlü varyans analizi sonucunda kırmızı fon rengi ortalaması (=11,63), sarı fon rengi ortalaması (=10,78) ve mavi fon rengi ortalaması (=12,21) arasında istatistikî olarak anlamlı bir farklılık bulunmamıştır; F(2,105)=1,372; p>0,05.
Tablo 3. Kelimeyi Tanıma Toplam Puanlarının Cinsiyet Değişkeni Kategorileri için Bağımsız Örnek t-Testi Analizi ile Karşılaştırılması
|
Toplam puan |
Kategoriler |
Kişi Sayısı |
Ortalama |
Standart Sapma |
t |
Serbestlik Derecesi |
p |
|
Kelimeyi Tanıma |
Kadın |
87 |
11.75 |
3.51 |
1.275 |
106 |
0,21 |
|
Erkek |
21 |
10.62 |
4.17 |
Cinsiyet değişkeninin kelimeyi tanıma toplam puan ortalamalarına etkisini incelemek için bağımsız örnek t testi uygulanmış ve kadınların kelimeyi tanıma toplam puan ortalaması (=11,75) ile erkeklerin kelimeyi tanıma toplam puan ortalaması arasında (=10,62) anlamlı bir farklılık gözlenmemiştir; t(107)=1,275; p>0,05.
Tablo 4. Kelimeyi Tanıma Toplam Puanlarının Ara Görev Kategorileri için Bağımsız Örnek t-Testi Analizi ile Karşılaştırılması
|
Toplam puan |
Kategoriler |
Kişi Sayısı |
Ortalama |
Standart Sapma |
t |
Serbestlik Derecesi |
p |
|
Kelimeyi Tanıma |
Yanlış/Boş |
47 |
10.83 |
3.84 |
-1.762 |
106 |
0,081 |
|
Doğru |
61 |
12.07 |
3.43 |
Kelimeyi tanıma puan ortalamasının ara görev değişkeni kategorileri arasında farklılık gösterip göstermediğine bakmak için yapılan bağımsız örnek t testi sonucuna göre, ara görevi yanlış ya da boş olan kişilerin ortalaması (=10,83) ile ara görevi doğru olan kişilerin ortalaması (=12,07) arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık gözlenmemiştir, t(107)=1,762; p>0,05.
Tartışma
Yapılan araştırmada sarı, kırmızı, mavi fon renklerinin, cinsiyet değişkeninin ve verilen ara görevin kelimeleri hatırlama üzerinde herhangi bir etkisinin olmadığı gözlenmiştir. Buna benzer bir araştırma olup farklı sonuçlar elde edilen Clariana(2004)’nın araştırmasında bilgisayar destekli ortamda öğrenim gören bireylerin bilgisayar ekranındaki renk ile dersler arasında bir ilişkiye rastlanmış. Her derste farklı bir ekran rengi teması kullanıldığında hafıza testlerinde daha etkili sonuçlar elde edilmiş yani ekran rengiyle hafıza arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu gözlenmiştir (Sağocak, 2005) . Yapmış olduğumuz araştırma da katılımcı sayısını, kelimeleri manipüle etmek için verilen ara görev zorluğunu artırarak veya ara görevin süresini değiştirirsek belki de seçilen fon renklerinin, cinsiyet değişkeninin ve verilen ara görevin kelimeleri hatırlama üzerinde etkisinin olduğunu gözlemleyebiliriz.
Kırık(2013), her rengin kendine özgü bir anlamının olduğunu söylemiş ve araştırmamızda kullanmış olduğumuz kırmızı, mavi ve sarı renklerden kırmızı rengin canlılık, girişkenlik, mutluluk, dışa dönüklük, güç, kızgınlık, hırs gibi anlamları taşıdığını, insanlar üzerindeki etkisinin büyük olduğunu, aşkı, sevgiyi ve bunların zıttı duygu olan nefret hissini birlikte taşıdığını ve aynı zamanda kan, ölüm, ateş gibi kelimeleri çağrıştırdığını belirtmiş, sarı rengin temelde insanda neşe hissini oluşturan ve keyif verici, dikkat çekici, aynı zamanda iyimserlik, bilgelik, sevgi, merhamet gibi kavramları içerdiği, mavi rengin ise sakinleştirme ve rahatlık verme hissiyle özdeşleştirmiştir. Renklerin bu şekilde kendine has anlamlarının olması deney düzeneğini değiştirmemiz ile renklerin kelimeleri tanıma üzerinde etkisi gözlenebilir.
Demir(2013) yapmış olduğu araştırmada, eğitsel yazılım ekran tasarımı renk seçimlerinde kadınların pembe, açık pembe ve açık mavi gibi sıcak renkleri fon rengi olarak tercih ederlerken, erkeklerin ise mavi gibi soğuk ve siyah gibi nötr renkleri fon rengi olarak tercih etmişlerdir. Bu şekilde düşünüldüğünde araştırmamızda cinsiyet değişkeninin kelimeleri tanıma üzerinde etkisinin gözlenmesi için belki de renkler üzerinde kelimeleri tanımaları için kadınlara açık mavi gibi daha açık renkler, erkeklere ise mavi rengin verilmesi sonucu etkileyebilir. Yani erkek ve kadınların renk tercihleri kelimeleri tanımalarında etkili olabilir. Bizim araştırmamızda kullandığımız fon renkleri olan kırmızı, sarı, mavi renkleri ile bu fon renklerinin üzerindeki siyah yazı rengi, Demir(2013)’ün yapmış olduğu aynı araştırmada üniversite öğrencilerinin yazı rengi seçimlerinde 545 kişiden 24 farklı renk içerisinde kırmızı rengi 35, mavi rengi 50, sarı rengi 1, siyah rengi 140 kişi seçmiştir. Araştırmamızda kullandığımız siyah yazı rengi bu araştırmaya göre uygun olabilir.
Gelecekte buna benzer bir araştırmada daha fazla katılımcı kullanılmasıyla, erkek denek sayısının artırılmasıyla, kelimelerin hatırlanmasını güçleştirecek ara görevin zorluğunu artırarak veya ara görev süre uzunluğunun değişimlenmesiyle, karıştırıcı etki olarak kullanılan anagramların sayısının artırılmasıyla yapılan bu araştırmanın sonuçlarından daha farklı sonuçlar elde edilerek arka planda kullanılan renkler, cinsiyet değişkeni ve ara görev kategorilerinin kelimeleri tanıma arasında ilişki saptanabilir.
Kaynaklar
Demir, Ü. (2015). Üniversite Öğrencilerinin Eğitsel Yazılım Ekran Tasarımı Seçimlerinin Değerlendirilmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(1), 198-214.
Kırık, A.M. (2013). Sinemada Renk Öğesinin Kullanımı: Renk ve Anlatım İlişkisi. 21. Yüzyılda Eğitim ve Tolum Dergisi, 2(6), 71-83.
Manav, B. (2011). Hacimde Bir Tasarım Parametresi Olarak Renk. Sanat ve Tasarım Dergisi, 8, 93-102.
Sağocak, M. (2005). Ergonomik Tasarımında Renk. Trakya Univ J. Sci, 6(1), 77-83.
Şeref, İ. ve Yılmaz, İ. (2013). Gökkuşağı Türkçe Öğretim Setindeki Okuma Metinleri ile Görsellerin Bütünselliği. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(27), 505-519.
Tuncer, M., Bal, S. ve diğerleri (2012). Ortaöğretim Kurumları Öğrenme Ortamlarının Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi. Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 85-101.
Yılmaz, M. (2016). Bellek, Psikolojiye Giriş, 8.
