Erkek infertilitesi çocuk babası olamamak olarak tanımlanır. Fertilite, cinsel aktif yaşta çiftlerin korunmadan, spontan gebelik sağlamasıdır. Eğer infertilite sebebi erkek kaynaklı problemler ise erkek infertilitesi veya erkek faktörü tabirleri kullanılır. Çocuk sahibi olamayan çiftlerin yaklaşık yarısında erkek infertilitesi görülür.
Erkek infertilitesinde birçok sebep bulunur:
Hormonal problemler
Genetik hastalıklar ve kromozom (DNA hasarları)
Sperm üretimi ile ilgili problemler (ör varikosel-testis damarlarının genişlemesi)
Sertleşmede veya boşalmada yaşanan güçlükler
Ürogenital (boşaltım ve çiftleşme sistemi) enfeksiyonlar.
İmmün sistem hastalıkları
Kanserler
Testler ve tedaviler infertilite sebebine göre değişiklik göstermektedir.
Erkek infertilitesinin çoğunda ya semen yumurtaya ulaşamaz (tıkanıklık) ya da semen kalitesi düşüktür. Hastaların %30-40`ında herhangi bir sebep bulunamamaktadır. (idiyopatik/tanımlanamayan erkek infertilitesi). Erkek infertilitesinin en sık sebepleri ve tedavileri şunlardır.
Erkek infertilitesinin tanısı
Doktorunuz tıbbi geçmişinizi sorgulayacaktır. Karın, penis ve testis muayenesi ve bazen prostat muayenesi. Skrotum (testis torbası) ultrasonu ve semen analizi, kan ve idrar testi yapılır
Tıbbi geçmiş
Doktorunuzla yaptığınız görüşmedir. Doktorunuz erkek infertilitesini etkileyecek yaşam tarzı ve alışkanlıklarınızı tespit etmeye çalışacaktır. Görüşme şu muhtelif sebeplere odaklanmaktadır:
Tiroit hastalıkları
Diyabet
Erektil disfonksiyon (sertleşememe)
Yaşamsal ve ya işle ilgili olumsuzluklar (kimyasal maruziyet, böcek ilacı maruziyeti vs.)
Aşırı sıcağa maruz kalmak (aşçılık, ekmek fırınında çalışma, demir-çelik üretimi vs.)
Stres
Sigara içmek veya pasif içici
Uyuşturucu, alkol kullanımı, steroid ve androjen grubu ilaçlar, narkotik ilaç kullanımı
Enfeksiyonlar
Genital bölgeye alınan travmalar
İnmemiş testis veya geç tedavi edilmiş testis
Bazı ilaçlar da erkek infertilitesine sebep olabilir:
Kalp tedavileri: beto-bloker, tiazidler, kalsiyum kanal blokerleri, aritmi tedavisi
Hormonal tedaviler: antiandrojenler
Ağrı kesiciler: nonsteroid anti-inflamatuar ilaçlar (NSAİİ)
Epilepsi tedavileri
Alerji tedavisi
Mantar tedavisi
Fizik muayene
Hipospadias (peygamber sünneti), testiste kitle varikosel ve obezite gibi değerlendirmeler yapılır. Ayrıca değerlendirmeleri
Vücut kitle indeksinin (obezite) olumsuz etkileri:
Erektil disfonksiyon
Cinsel hormon bozuklukları
Skrotal sıcaklık
Semen kalitesi
Çoğu vakada, erkek infertilitesi, hem semenin yumurtaya ulaşmaması, hem de düşük semen kalitesinin düşük olması tespit edilir. Erkek infertilitesinin en sık sebepleri ve tedavisi aşağıda tartışılmıştır.
Kan hormon testleri
Damardan kan alınarak yapılan bu testte, testisin çalışması değerlendirilir. Ayrıca sperm kalitesini etkileyen diğer tahliller de yapılabilir. Yapılması gereken testler şunlardır;
FSH ve LH (gonadotropinler, testileri büyüten hormon)
Prolaktin
Inhibin b
Testosteron
Seks hormonu bağlayan globülin
Tiroit hormonları (guatr)
Kolesterol seviyeleri
Kan şekeri
Böbrek ve karaciğer fonksiyon testleri
Semen analizi
Steril bir kaba verilen semen örneğinin laboratuvarda değerlendirilmesi ile yapılır. 2-5 gün boyunca boşalma olmadan yapılan testler uygun değerlendirme için gereklidir. Verildikten kısa bir süre sonra değerlendirilmesi gerekir. Semen kalitesinin değişkenliği sebebiyle en az iki test ile daha net sonuçlar elde edilir.
Laboratuvar, semenin miktarını, rengini, kokusunu ve yoğunluğunu değerlendirir. Daha sonra mikroskop ile spermin canlılığını ve olası enfeksiyonları görebilir. Semenin normal değerleri dünya sağlık örgütü (DSÖ) tarafından 2010`da standardize edildi.
Ultrason
Ultrason testislerin ve epididimlerin dokusunu, varsa kistlerini, ve tümörlerini değerlendirir. Tıkanıklık düşünülüyor ise transrektal ultrason gerekebilir
İdrar tahlili
Enfeksiyonlar için yapılır.
Testis biyopsisi
Tıkanıklık olmayan azoospermi (non-obstrüktif azoospermi, NOA) vakalarında tıkanık düşündüren net bulgu olmadığında ve semende hiç sperm olmayınca TESE yani testisten sperm çıkartılması işlemi yapılır. Hatta sperm bulunur ise yardımcı üreme teknikleri (YÜT) için kullanılabilir.
Genetik testler
Düşük sperm sayılı vakalarda, karyotip sayımı yapılır. Normal karyotip; 46, XY olarak bilinir. Erkelerde bir x bir de y kromozomu vardır. Eğer karyotip normal değil ise fertilite etkilenebilir. Anormal karyotip hormonları da etkileyebilir. Bazı hastalıklarda karakteristik olarak, uzun kol ve bacaklar, küçük testisler ve kadın tipi sağ dağılımı görülmektedir. Bazı erkelerde y kromozom testleri gerekmektedir. Genetik analiz testleri, muayene bulguları ve belirtilere göre üroloji uzmanının ihtiyaç duyması halinde yapılır.
Erkek infertilitesinin sebepleri
Azoospermi semen analizinde veya boşalma sonrası idrar analizinde sperm hücresinin olmamasına denir. Tıkanıklığa bağlı ise obstrüktif azoospermi (OA) olarak tanımlanır.
Sperm hücrelerinin yolu çeşitli durumlarda tıkanabilir:
Testislerde, yani spermin üretim yerinde
Epridiydim, spermin testislerden, asıl kanala (vaz deferens) taşındığı kanalcıklar yumağıdır.
Vaz deferens, epididimden gelen spermin prostata taşındığı kanallardır. Bazen erkek doğum kontrol yöntemi olarak kesilebilir.
Ejakülatuar kanal: prostattan ve vaz deferensten gelen sıvıları idrar kanalına taşıyan son kanaldır. Bazı kistler veya iltihaplanma ile tıkanabilir.
Tıkanıklıkların en sık sebepleri, enfeksiyonlar, (ör: gonore, klamidya, prostatit, tüberküloz/verem), doğumsal tıkanıklıklar veya travmaya bağlıdır.
Tedavi tıkanıklığın şiddeti ve yerine bağlı olarak değişir. Semen testis veya epididimden biyopsi ile toplanabilir. Vaz deferens tıkanıklıkları ameliyat ile düzeltilebilir.
Vazektomi veya vazektomi onarımı
Vasektomi testis/epididimden prostata sperm akışını engellemek ve doğum kontrolü sağlamak için uygulanan bir yöntemdir. Kalıcı bir uygulamadır ve geri dönüşümü son derece zordur.
Varikosel
Testis damarlarında “genişleme” ile oluşan ve oldukça sık görülen bir hastalıktır. Genişlemiş damarlar testislerde ısı artışına ve dolayısı ile sperm üretimine olumsuz olarak yansır. Varikoselektomi yani varikosel ameliyatı üroloji uzmanı tarafından ağrı, erkek infertilitesi ve testisin hormonal bozukluklarında yapılan bir ameliyattır.
Hipogonadizm (testis yetmezliği)
Testislerin, hem hormon üretiminde hem de sperm üretiminde yetersiz olması durumudur. Hormonal veya yapısal sebepleri vardır. İleri hormon testleri ile tanı konur ve uygun tedavi verilir. Testisler yapısal olarak yetersiz ise biyopsi yoluyla (TESE) sperm elde etme yöntemine başvurulabilir.
Kriptorşidizm, gizli testis, inmemiş testis
Testislerden birinin veya her ikisinin skrotum, yani yumurta torbasında olmamasıdır. Erkek genitallerinin en sık görülen doğumsal hastalığıdır. 1 yaşında çocukların neredeyse %1`inde mevcut. Bir yaşına kadar düzeltilmesi gerekir. Daha geç düzeltmelerde sperm kazanımı kısıtlıdır.
Genital yolun enfekfiyonu
Ürogenital enfeksiyonlar, erkek infertilitesinin tedavisi düzeltilebilir sebepleri arasındadır.
Üretrit-Üretra Enfeksiyonu
Prostatit-Prostat Enfeksiyonu
Orşit-Testis Enfeksiyonu
Epididimit-Epididim Enfeksiyonu
Üroloji uzmanı semen sürüntü ve kültür testlerine göre uygun tedavi düzenlemektedir.
Testis kanserleri
15-40 erkeklerde en sık kanser sebebidir. Erkek infertilitesinin %1 sebebidir. Testis kanseri semen kalitesinde azalmaya sebep olur. Testis alınması öncesi sperm dondurma önerilir. Çünkü kanser tedavisi semen kalitesini daha da düşürecektir. Uzun yıllar takip gerektiren bir hastalıktır.
Testis mikrokalsifikasyonu (kireçlenme)
Mikrokalsifikasyon herhangi bir sebeple testis ultrasonografisi yapılan hastaların %9`unda görülür. Kanser, inememiş testis, infertilite, hipogonadizm ve varikoseli olan hastalarda sıklığı artmaktadır. Genellikle takip gerektirir ancak bazı hastalarda üroloğunuz biyopsi önerebilir. Bu hastalarda self-muayene (kendi kendini muayene) önerilir.
Ejakülasyon (boşalma problemleri)
Bazı vakalarda ejakülat (semen) üretra yani idrar kanalına ulaşamayabilir. Boşalma olmayabilir, gecikebilir veya geriye doğru yani mesaneye doğru gidebilir (retrograd ejakülasyon). Psikolojik, fiziksel problemler(ör: sinir sistemi disfonksiyonu, travma geçirilmiş cerrahi işlemler), bazı ilaçlar olası sebeplerdir. Tedavi seçenekleri ilaç veya fiziksel stimülasyon ile olur.
Semen dondurma
Bazı durumlarda semen daha sonra kullanılmak üzere dondurulabilir. Semenin, steril şartlarda alınarak, “– 80 veya -196°c” soğutularak, özel şartlarda depolanmasıdır. Kullanılacağı zaman su banyosunda 37 dereceye ısıtılması ve hemen kullanılması gerekir. Ancak canlı hücre bulunmama olasılığı mevcuttur. Genellikle birkaç adet semen örneği dondurulur. Problemin şekline göre çeşitli prosedürler mevcuttur.
Semen dondurma endikasyonları
Kısırlaştırma potansiyeli yüksek kemoterapi veya radyoterapilerde.
Semen kalitesinde hızlı düşme durumunda
Felçli hastalarda elektrostimülasyon ile elde edilebilen durumlar
Gonadotropin (testis büyüme homonu) tedavisi ile semen bulunması.
Tıkayıcı olmayan azoospermi (NOA) hastalarında
