Yetişkinlik Döneminde Kaygı Bozuklukları: Bilişsel Davranışçı Terapinin Etkililiği

Kaygı Bozukluklarının Yetişkinlikte Görülme Biçimleri

Yaygın Kaygı Bozukluğu (YKB):
- Aşırı ve kontrol edilemeyen endişe ile karakterizedir.
- Yetişkinlerde özellikle iş, sağlık ve aile ilişkileri üzerinde yoğunlaşır.
- Fiziksel belirtiler: kas gerginliği, uyku sorunları, huzursuzluk.

Panik Bozukluk:
- Ani ve tekrarlayan panik ataklarla seyreder.
- Yetişkinlerde kalp krizi geçirme korkusu sık görülür.
- Kaçınma davranışları işlevsellik kaybına yol açar.

Sosyal Kaygı Bozukluğu:
- Sosyal ortamlarda yoğun utanç ve olumsuz değerlendirilme korkusu görülür.
- Yetişkinlikte iş görüşmeleri, sunumlar ve toplumsal ilişkilerde kendini gösterir.

Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB):
- İstemsiz, tekrarlayıcı düşünceler (obsesyon) ve bunları azaltmaya yönelik davranışlar (kompulsiyon) ile seyreder.
- Yetişkinlerde özellikle iş performansını ve aile ilişkilerini olumsuz etkiler.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB):
- Travmatik yaşantı sonrası tekrarlayan anılar, kabuslar ve kaçınma davranışlarıyla karakterizedir.
- Yetişkinlerde trafik kazaları, doğal afetler ve kayıplar sonrası sıklıkla görülmektedir.

Kaygı Bozukluklarının Psikolojik Boyutları

Bilişsel Belirtiler:
- Felaketleştirme eğilimi
- Kontrol kaybı korkusu
- Konsantrasyon güçlüğü

Duygusal Belirtiler:
- Sürekli gerginlik
- Huzursuzluk ve öfke patlamaları
- Umutsuzluk duygusu

Fizyolojik Belirtiler:
- Çarpıntı, terleme, mide bulantısı
- Kas gerginliği, titreme
- Uyku düzensizlikleri

Davranışsal Belirtiler:
- Kaçınma davranışları
- Sosyal geri çekilme
- Bağımlı davranış örüntüleri (sigara, alkol, internet kullanımı)

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Kuramsal Temeller

BDT, Aaron Beck’in bilişsel kuramı ve Albert Ellis’in rasyonel duygucu yaklaşımına dayanmaktadır. Temel varsayım, bireylerin yaşadığı duygusal sıkıntıların, olaylardan ziyade olaylara yüklenen anlam ve inançlardan kaynaklandığıdır.

BDT’nin üç temel yapı taşı:
1. Bilişsel yeniden yapılandırma: İşlevsiz düşüncelerin fark edilmesi ve daha gerçekçi düşüncelerle değiştirilmesi.
2. Davranışsal teknikler: Kaçınma davranışlarının azaltılması, yeni becerilerin kazandırılması.
3. Maruz bırakma (exposure): Kaygı uyandıran durumlarla kontrollü yüzleşme yoluyla duyarsızlaşma.

BDT’nin Kaygı Bozukluklarında Kullanımı

Yaygın Kaygı Bozukluğu:
- Endişe günlüğü tutma
- Bilişsel yeniden yapılandırma
- Gevşeme ve nefes egzersizleri

Panik Bozukluk:
- Panik döngüsünün modellenmesi
- Bedensel duyumlara maruz bırakma
- Nefes kontrolü teknikleri

Sosyal Fobi:
- Sosyal ortamlarda davranışsal deneyler
- Rol canlandırma ve güvenli maruz bırakma
- Olumsuz otomatik düşüncelerin sorgulanması

OKB:
- Maruz bırakma ve tepki önleme (ERP)
- Obsesif düşüncelerin yeniden yapılandırılması
- Kompulsif davranışların azaltılması

TSSB:
- Travmatik anılara kontrollü maruz bırakma
- Bilişsel yeniden çerçeveleme
- Gevşeme ve güvenlik çalışmaları

Türkiye Bağlamında BDT’nin Uygulanması

Türkiye’de kaygı bozuklukları sıklıkla ekonomik belirsizlik, aile içi sorumluluklar, işsizlik ve toplumsal baskılarla ilişkilidir. BDT uygulamalarında:

- Kültürel değerlerin entegrasyonu önemlidir. Örneğin, dini inançların sağlıklı baş etme mekanizması olarak kullanılması.
- Grup BDT uygulamaları, sosyal destek ihtiyacı yüksek bireylerde daha etkilidir.
- Çevrimiçi BDT programları, erişim zorluklarını azaltmakta ve özellikle pandemi döneminde yaygınlaşmıştır.

Tartışma

BDT, yapılandırılmış ve bilimsel kanıta dayalı olması nedeniyle kaygı bozukluklarında ilk tercih edilen terapötik yöntemlerden biridir. Araştırmalar, BDT’nin farmakolojik tedavilere kıyasla daha kalıcı sonuçlar sağladığını göstermektedir. Bununla birlikte:

- Her bireyin terapiye yanıtı farklıdır.
- Bazı vakalarda ilaç tedavisi ile kombine edilmesi gerekebilir.
- Kültürel faktörlerin göz ardı edilmesi, terapinin etkinliğini azaltabilir.

Sonuç

Kaygı bozuklukları yetişkinlik döneminde yaygın görülen ve işlevselliği ciddi şekilde bozan psikolojik rahatsızlıklardır. Bilişsel Davranışçı Terapi, kaygı bozukluklarının tedavisinde en etkili yöntemlerden biri olup, bireylere düşüncelerini yeniden yapılandırma, kaçınma davranışlarını azaltma ve sağlıklı baş etme becerileri kazandırmaktadır.

Türkiye’de BDT’nin hem bireysel hem de grup terapisi olarak daha yaygın hale getirilmesi, toplum ruh sağlığı açısından büyük önem taşımaktadır.

Kaynakça

Beck, A. T. (2011). Cognitive therapy of anxiety disorders: Science and practice. Guilford Press.

Clark, D. A., & Beck, A. T. (2010). Cognitive therapy of anxiety disorders. Guilford Press.

Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J., Sawyer, A. T., & Fang, A. (2012). The efficacy of cognitive behavioral therapy: A review of meta-analyses. Cognitive Therapy and Research, 36(5), 427–440.

Wells, A. (1997). Cognitive therapy of anxiety disorders: A practice manual and conceptual guide. Wiley.

Türk Psikiyatri Derneği (2021). Kaygı bozuklukları tedavi kılavuzu.