Yas Sürecinde Yetişkin Terapisi: Müdahale ve Destek Stratejileri

Yasın Psikolojik Boyutları

Bilişsel Tepkiler:
- Kaybın gerçekliğini kabullenmede güçlük
- Suçluluk ve pişmanlık düşünceleri ('Keşke yanında olsaydım', 'Daha fazlasını yapmalıydım')
- Yaşamın anlamını sorgulama, gelecek beklentilerinde belirsizlik

Duygusal Tepkiler:
- Yoğun üzüntü, yalnızlık ve çaresizlik
- Öfke (kaybedilen kişiye, sağlık sistemine, kadere veya kendine yönelmiş olabilir)
- Depresif duygudurum ve umutsuzluk

Davranışsal Tepkiler:
- Sosyal izolasyon ve geri çekilme
- Uyku ve iştah düzensizlikleri
- Kaybı hatırlatan mekânlardan ve kişilerden kaçınma veya tam tersi, aşırı bağlanma

Sosyo-Kültürel Faktörler:
- Yasın yaşanma biçimi kültürden kültüre farklılık gösterir.
- Türkiye’de dini ritüeller, toplu taziyeler, mevlitler ve aile dayanışması yas sürecinin önemli parçalarıdır.
- Toplumsal cinsiyet rolleri yasın ifade edilişini etkiler: erkeklerin duygularını bastırması beklenirken, kadınların açık ifade etmesi daha kabul edilebilir görülür.

Patolojik Yas ve Risk Faktörleri

Her birey yas sürecini sağlıklı bir şekilde tamamlayamayabilir. Komplike yas veya travmatik yas, bireyin günlük yaşam işlevselliğini uzun süreli olarak bozabilir. Risk faktörleri şunlardır:

- Ani veya travmatik kayıplar (kazalar, doğal afetler, intihar)
- Önceden mevcut psikiyatrik rahatsızlıklar (depresyon, anksiyete, TSSB)
- Sosyal destek eksikliği
- Çocuklukta travmatik deneyimler
- Aşırı bağımlı bağlanma tarzı

Bu durumlarda profesyonel müdahale kaçınılmaz hale gelir.

Terapötik Müdahale ve Destek Stratejileri

1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
- İşlevsiz inançların yeniden yapılandırılması ('Onu kurtaramadım, bu benim suçum' → 'Elimden gelenin en iyisini yaptım').
- Nüks eden olumsuz düşünce döngülerinin kırılması.
- Yeni yaşam hedeflerinin belirlenmesi.

2. Anlam Odaklı Terapi ve Logoterapi:
- Viktor Frankl’ın logoterapisi yas sürecinde sıkça başvurulan bir yaklaşımdır.
- Bireyin kayba rağmen yaşamında anlam bulması desteklenir.
- Danışana, 'yaşamın kayıptan sonra da devam ettiği' bilinci kazandırılır.

3. Duygu Odaklı Terapi (EFT):
- Bastırılmış duyguların güvenli bir ortamda ifade edilmesine odaklanır.
- Duyguların regülasyonu ve sağlıklı dışavurumu öğretilir.

4. Destekleyici Psikoterapi:
- Akut yas döneminde güvenli ve empatik bir alan yaratır.
- Danışanın yalnız olmadığı hissettirilir.
- Sosyal destek mekanizmalarının (aile, arkadaş çevresi) güçlendirilmesine odaklanır.

5. Grup Terapisi:
- Benzer kayıplar yaşamış bireylerin paylaşım yapması yalnızlık hissini azaltır.
- Empati ve karşılıklı destek mekanizması kurulur.
- Özellikle komplike yas vakalarında grup desteği bireysel terapinin yanında etkili olmaktadır.

6. Kültüre Duyarlı Terapötik Müdahaleler:
- Türkiye’de dini ritüeller (mevlit, dua, taziye) danışanların yas sürecini anlamlandırmasında önemli rol oynar.
- Terapist, danışanın kültürel değerlerine saygı duyarak bu ritüelleri sürecin parçası haline getirebilir.

Türkiye’de Yasın Kültürel Dinamikleri

Türkiye’de yas, bireysel olduğu kadar toplumsal bir deneyimdir. Taziyeler, cenaze törenleri ve topluluk desteği bireye yalnız olmadığını hissettirir. Ancak bu sosyal destek, bazı durumlarda bireyin duygularını bastırmasına da neden olabilir.

Toplumsal cinsiyet rolleri de önemli bir faktördür. Erkek danışanlar genellikle duygularını bastırarak dayanıklı görünmeye çalışırken, kadın danışanlar duygularını daha rahat ifade eder. Bu durum, terapötik müdahalelerin farklılaştırılmasını gerektirir.

Tartışma

Yas süreci doğal bir süreçtir; ancak komplike hale geldiğinde ruhsal bozukluklara yol açabilir. Terapötik müdahaleler, hem doğal yasın sağlıklı biçimde ilerlemesine destek olmakta hem de patolojik yasın gelişimini önlemektedir.

Çalışmalar göstermektedir ki, BDT ve anlam odaklı yaklaşımlar bireylerin yasla ilgili olumsuz bilişlerini azaltmakta; EFT ve destekleyici psikoterapi duygusal regülasyonu güçlendirmekte; grup terapisi ise sosyal desteği artırmaktadır. Türkiye’de kültürel faktörlerin entegrasyonu, terapi sürecini daha etkili hale getirmektedir.

Sonuç

Yas süreci, bireyin yaşamında kaçınılmaz bir deneyimdir. Ancak bu sürecin nasıl yaşandığı, bireyin ruhsal sağlığını doğrudan etkiler. Yetişkin terapisi, bireyin kaybını anlamlandırmasına, duygusal yükünü düzenlemesine, sosyal destek mekanizmalarını etkin kullanmasına yardımcı olur.

Bilişsel Davranışçı Terapi, Anlam Odaklı Terapi, Duygu Odaklı Terapi, Grup Terapisi ve destekleyici yaklaşımlar, yas sürecinde en sık kullanılan ve etkili yöntemlerdir. Türkiye gibi kolektivist kültürlerde, aile desteği ve dini ritüellerin terapötik sürece entegre edilmesi danışan uyumunu artırmaktadır.

Kaynakça

Kübler-Ross, E. (1969). On death and dying. Scribner.

Worden, J. W. (2009). Grief counseling and grief therapy: A handbook for the mental health practitioner. Springer.

Neimeyer, R. A. (2001). Meaning reconstruction and the experience of loss. American Psychological Association.

Stroebe, M., Schut, H., & Boerner, K. (2017). Cautioning health-care professionals: Bereaved persons are misguided through the stages of grief. OMEGA - Journal of Death and Dying, 74(4), 455–473.

Frankl, V. (2006). Man's search for meaning. Beacon Press.