Stres Nedir, Çeşitleri Nelerdir?
Stres, kişinin algıladığı her hangi bir tehdit ile fiziksel ve duygusal olarak başa çıkamaması nedeniyle oluşan ve günlük hayatını genellikle olumsuz etkileyen gerilimli bir süreçtir.
Stres, aşırı ve genellikle istenmeyen uyarılara ve çevredeki tehdit edici olaylara karşı bireyde gelişen fizyolojik ve psikolojik tepkileri içerir.
Çince ’de stres kelimesi tehlike ve fırsat kelimelerinin sembollerinin bir karışımıdır. Bu sembole göre her problem, çözümünü de kendi içinde saklamaktadır. Stres altında olduğunuz her an enerjinizi hem yıkıcı hem de yapıcı olarak kullanma potansiyeline sahipsiniz demektir.
Kavgacı bir samuray, Zen râhibinden, kendisine cennet ve cehennem kavramlarını açıklamasını ister. Râhip, onu küçümseyen bir tavırla:
“-Sen eşeğin tekisin, senin gibilerine zaman ayıramam.” der.
Şerefi zedelenen samuray, öfkeden kıpkırmızı kesilerek kılıcını kınından çıkarıp:
“-Seni bu küstahlığın için öldürebilirim.” diye bağırır.
“-İşte…” der, Zen râhibi, sâkince:
“-Bu cehennemdir.”
Samuray, kapıldığı öfkeyi îmâ eden, ustanın doğru sözleri karşısında irkilir ve sâkinleşerek kılıcını yerine koyar, kendisine kazandırdığı iç muhasebe imkânı için râhibe teşekkür eder.
“-İşte bu cennettir.” der, râhip bu sefer…
Stres, durup dururken ya da kendiliğinden oluşan bir durum değildir. Stresin var olabilmesi ve ortaya çıkabilmesi çevresel faktörlerle yakından ilişkilidir. Bireyler kendilerini kuşatan çevrelerinden değişik biçim ve oranda etkilenirler.
Yapılan araştırmalarda iyi stres diye bir tanım vardır. Az dozda, uygun etkideki stresin zihinsel aktiviteyi ve hafızayı güçlendirdiği, vücudun enerjisini sağladığını söylüyorlar. Vücudumuzda stres olmadan olmaz. Eğer stres yoksa sinir sistemimiz ölmüş demektir. Stressiz bir hayat ölüm demektir. Aynı zamanda yüksek dozda, kontrol edemediğimiz stres de tedavi edilemeyen hastalıklara sebep olabilmektedir.
Stres Çeşitleri Nelerdir?
1-AKUT STRES:
Günlük hayatta herkesin yaşadığı normal stres çeşididir. Kısa sürelidir, kontrol altına alınabilir veya tedavi edilebilir.
Tamponu çökerten bir araba kazası,
Önemli bir kontratın kaybolması,
Zamanında yetişmesi gereken görevler,
Çocuğun okuldaki rutin sorunları v.s.
2-EPİSODİK AKUT STRES:
Bazıları akut stresi sık sık yaşar. Bu kişilerin yaşamları öylesine düzensizdir ki, tam bir kaos ve bunalım örnekleridirler.
Sürekli koşuşturma halindedirler ama her yere geç kalırlar. Yaşamlarında ters gidebilecek her şey ters gider.
Çok fazla görev yüklenirler, her tarakta bezleri vardır ama üzerlerindeki bu bir dolu baskı ve talebi bir türlü organize edemezler. Sürekli olarak akut stresin pençesindedirler.
Akut stres reaksiyonları gösteren kişilerin aşırı duyarlı, öfkeli, sinirli, endişeli ve gergin olmaları doğaldır.
Episodik akut stresin bir başka nedeni bitmek bilmeyen endişelerdir.
Onlar için dünya her an tehlikeli olaylara gebe, tehlikeli, iyilikleri ödüllendirmeyen, cezalandırıcı bir yerdir.
Episodik akut stresin belirtileri, inatçı baş ağrıları, migren, yüksek tansiyon, çene ağrıları ve kalp hastalıkları gibi.
Çoğunlukla yaşam biçimi ve karakterler o kadar kemikleşmiş ve rutin hale gelmişlerdir ki, kişiler hayatlarını yürütme biçimleri hakkında en ufak bir yanlış bile görmezler.
Sıkıntı ve üzüntülerinin suçunu başkalarına ve dış olaylara yıkarlar.
3-KRONİK STRES:
Akut stres heyecan verici ve uyarıcı olabilirken, kronik stres kesinlikle bu özelliklere sahip değildir. Bu insanları günden güne eriten eziyet verici bir stres türüdür. Kronik stres bedenleri, zihinleri ve yaşamları mahveder. Bu uzun süreli yıpranmalar insana büyük zararlar verir.
Bu, yoksulluğun, sorunlu ailelerin, mutsuz evliliklerin ve istenmeyen işlerin stresidir.
Kronik stres, kişinin içinde bulunduğu perişan durumdan hiç bir çıkış yolu bulmadığı anda ortaya çıkar.
Hiç bitmeyecekmiş gibi gelen zamanlardaki, şiddetli baskı ve gereksinimlerin stresidir. Umut görmeyen kişi sonunda çözüm aramaktan vazgeçer.
Bazı kronik stresler, çocukluktan gelen ve özümsenerek zihinde sonsuza dek kalan travmatik deneyimlerden kaynaklanır.
Farklı bakış açılarıyla dünyaya bakarlar (örneğin, dünya tehlikeli bir yerdir, insanlar senin sahtekar olduğunu anlayacaklar, her zaman mükemmel olmalısın gibi)
Kişiliğin ya da kemikleşmiş görüş ve inançların yeniden oluşturulması söz konusu olduğunda, iyileşme süreci genellikle profesyonel yardımla birlikte etkin bir iç hesaplaşmayı da gerektirir.
Kronik stresin en kötü yanı insanların buna alışmasıdır.
İnsanlar akut stresin hemen farkına varırlar çünkü bu yeni bir durumdur ama kronik stres eski, alışılmış bir yaşam tarzı halinde geliştiğinden farkına varmak zordur.
Stresin Belirtileri Nelerdir?
FİZİKSEL BELİRTİLER:
Kalp çarpıntısı
Kabızlık
Titreme
Kulak çınlaması
Sırt ağrısı
Göğüs ağrısı
Kalp spazmı
Kas gerilmesi
Ellerin ve ayakların buz kesmesi
Deri hastalığı
Ani kilo değişiklikleri
Kronik yorgunluk
Uykusuzluk
Baş ağrıları
Sekse karşı isteksizlik
Alkol ve sigara içiminde artış
Hazımsızlık
Alerjiler
Ülser
Aşırı terleme
Sık sık adet görmek
Baş dönmesi ve bayılma
ZİHİNSEL BELİRTİLER:
Hafıza kayıplarının yaşanması ve unutkanlık
Düşüncelerin zihne hücum etmesi
Konsantrasyonda güçlük çekilmesi
Can sıkıntısı
Sık sık bencilce konuşmalar yapılması
Karar vermede zorlanmak
Kafa karışıklığı
Karamsarlık
Fobiler
İntihar etme düşünceleri
DUYGUSAL BELİRTİLER:
Sık sık değişen duygular
Huzursuzluk
Depresyon
Üzüntü
Soğukluk
Sık sık kâbus görmek
Sık sık ağlamak
Sinirsel gülme krizlerinin yaşanması
Hayata karşı heyecansızlık ve isteksizlik
Hastalık kuruntuları
Sakinleşememek
Ümitsizlik duygusu
SOSYAL BELİRTİLER:
İnsanlardan kendini soyutlamak
Acı duymak ve gücenmek
Ben merkezli olmak
Yalnızlık duygusu
Geriye çekilme veya pasifleşme
Hoşgörülü olamamak
İnsanlarla ilişki kuramamak
Kişilik Tiplerine Göre Stres
Meyer Friedman ve Rosenman kişiliği A TİPİ KİŞİLİK ve B TİPİ KİŞİLİK olarak ikiye ayırmıştır:
Fikir ilk defa, oturma odasının sandalyelerini tamir eden döşemecinin sandalyelerin çoğunun sadece önden yırtıldığını söylemesi üzerine ortaya çıktı. Bu durumdan, iki kardiyolog da kalp hastalarının çoğunun endişeli olduklarını ve otururken zor zamanlar geçirdiklerini anladılar.
A tipi davranış biçimine sahip birey aşırı rekabetçi, kendisini işine adamış ve zamana oldukça duyarlıdır. Bundan başka bu birey agresif, sabırsız ve işe çok fazla yöneliktir. Pek çok güdüye sahiptir ve mümkün olduğu kadar çok kısa sürede ve mümkün olduğu kadar çok fazla başarılı olmak istemektedir.
B tipi davranış biçimine sahip bireyse, tersine daha az rekabetçi, işine kendisini daha az adayan ve zamana karşı daha az duyarlıdır. Bu tür insanlar zamanla daha az çatışma halindedir ve yaşama karşı daha dengeli ve rahat bir yaklaşım içerisindedir. Kararlı bir hızda çalışır ve kendini daha fazla güven içinde hisseder. B tipi kişinin A tipi kişiden daha çok ya da daha az başarılı olduğu söylenemez.
A TİPİ KİŞİLİK YAPISI:
Çoğunlukla kendisiyle meşguldür, benmerkezcidir.
Zamana oldukça duyarlıdır, sabırsızdır.
Kısa sürede mümkün olduğu kadar çok şey başarmak ister.
Boş zamanı pek yoktur.
Hızlı yürür, konuşur ve yer.
Başkaları konuşurken araya girmeye çalışır.
Kendisini işine adamıştır.
Aşırı rekabetçidir.
Girişimci bir ruha sahiptir.
Kendisiyle ve başkalarıyla sürekli yarış içerisindedir.
Düşmanlık, öfke gibi duygu ve davranışları kolayca ortaya çıkabilir.
Aşırı derece gergin bedensel hareketleri vardır.
Sevilmek yerine kendisine saygı gösterilmesini tercih eder.
B TİPİ KİŞİLİK YAPISI:
Yaşama karşı daha dengeli ve rahat bir yaklaşım içerisindedir.
Sabırlıdır.
Uysaldır.
Rekabet duyguları azdır.
Katı kurallardan arınmıştır, esnektir.
Övünmekten hoşlanmaz.
Empatik yaklaşımı benimser.
Başarı konusunda aşırı hırslı değildir.
Yumuşak başlıdır.
Çok kolay sinirlenmez ve tedirgin olmaz.
Yaptığı işten keyif almayı bilir.
Sakin ve düzenli çalışır.
Stresin Sonuçları
1.Fizyolojik Sonuçlar
Kısa Dönemli Sonuçlar: Tansiyon yükselmesi, baş ağrısı ve baş dönmesi, mide bulantısı, ve kramp, kan şekerinin yükselmesi, nefes darlığı, terleme, yorgunluk, iştahsızlık,
Uzun Dönemli Hastalıklar: Kalp-damar hastalıkları, ülser, migren, alerji, astım
2.Psikolojik Sonuçlar
Uyku bozuklukları, uykusuzluk ya da aşırı uyuma ve depresyon
Strese Karşı Verilen Bilişsel Cevaplar
Konsantrasyon Problemleri
Kararsızlık Durumları
Unutkanlıklar
Eleştiriye Tahammülsüzlük
Kendi Kendini Aşırı Eleştirme Durumları
Kötü Tavırlar
Strese Karşı Verilen Duygusal Cevaplar
Sinirlilik
Gerilim
Öfke
Düşmanlık Hissi
Mutsuzluk
Suçluluk
Utanma
Mizaç Dengesizliği
Yalnızlık Hissi
Kıskançlık
3.Davranışsal Sonuçlar
Stres sonucunda gelişen davranışsal sonuçlar daha bariz olarak gözlenebilir. Yerinde duramama, aşırı yemek yeme ya da iştah kaybı, okul ya da işten kaçma, alkol ve uyuşturucu kullanımı, suça meyilli olma gibi olumsuz davranışların ortaya çıkmasında stresin önemli ölçüde etkisi vardır.
