Şaşılık tedavisinde kafamdaki sorular

ŞAŞILIK TEDAVİSİNDE KAFAMDAKİ SORULAR

     Bebek içe şaşı. Kafamdaki soruların cevabını alabilir miyim?

Neden 3 yaş öncesi tedavi bitirilmeli? Göz fonksiyonları 3 yaşına kadar gelişir ve olgunlaşır. Sadece yakında her iki gözün bakılan harfte birleşmesi 7 yaşına kadar tamamlanır.

     Çapraz şaşılık: İçe şaşılıkta en önemli konu hızlı davranıp içe şaşılık gelişmesini önlemektir. İçe şaşılık çok sayıda ameliyat gerektirir.

Şaşılıkta 3 fonksiyon önemlidir. Odaklama, uyum, konverjans. Bunlar tam olgunlaşmazsa mükemmel görme oluşmaz, gözde tekrar kayma olabilir.

İki gözle tek görme: Sağ ve sol gözden gelen görüntüler beyinde birleşir iki gözle tek görme oluşur.

     İki gözle tek görme yoksa

*Gözler tek tek kullanılır.

*Gözler görme alanındaki eksiklikleri tamamlayamaz.

*Tek göz 70 derecelik dar bir alanı görürken  iki göz 120 derecelik geniş bir alanı görür.

*3 boyutlu görme oluşmaz.

Füzyon: Şaşılık temelde füzyon hastalığıdır. Şaşılıkta sağ ve sol gözden gelen görüntülerin beyinde üst üste gelmesidir. 3 yaş öncesi şaşılık düzeltilerek mutlaka füzyon oluşturulmalıdır.

*Füzyon oluşsun diye bir an önce ameliyat olsun diyorlar: Her iki gözün aynı hatta olması yani estetik düzelme füzyon oluşması için yeterli değildir. Füzyon oluşması için görme mükemmel olmalı, şaşılıkta bozulanın civarı göz fonksiyonları çalışır hale getirilmelidir. Bu ameliyat sonrası ortoptik tedavi ile sağlanır.

*Şaşılık ameliyatı füzyon oluşması için yeterli midir? Mükemmel cinayet de mükemmel şaşılık ameliyatı da olmaz.

3 yaşından sonra füzyon kurulur mu?

3 boyutlu görme: 3 boyutlu görme yani derinlik hissi veya stereoskopik görme iki gözün yüzde 2 derecelik farklı yerleşmesi ile sağlanır.

*Doktor erken ameliyat olsun ki 3 boyutlu görme sağlansın dedi: Yanlış. Tekrar kaymasın diye içe şaşılar biraz şaşı, dışa şaşılar biraz daha fazla düzeltilir.

Gözlüğe bağlı şaşılık tedavisi zararlı mı? 2-3 numara artı gözlük şaşılığı düzeltmede yetersizdir. Zaten bu numaralara şaşı olmayan gözlerde gözlük bile vermiyoruz.

*Artı numarada ilaçlı muayenenin tamamı gözlük olarak verilirse uyum konverjans dengesini bozar, gözü dışa iter. Aile gözlükle şaşılık düzeldi zanneder. Gözün uyum, odaklama ve konverjans fonksiyonunu bozar.

*Hipermetrop (artı gözlük) çocukluk çağı yakını görememedir. Artı numarayı tam vermek numara azalmasını önler. Numara sabit kalır, azalmaz.

*Göz tembelliği ve şaşılık ve astigmat olan gözün numarası ya aynı kalır veya beyin az görüyor diye artırır.

*Numara artarsa tembellikte şaşılık da artar.

Astigmatı giderebilir miyiz? Astigmat şaşılık ve göz tembelliği nedenidir. Bebekte tedavisi kolay. Göz kapağı baskısı ve göz dış kasları dengesizliği sonucu göz ön merceği korneanın kırışması sonucudur. Baskı kaldırılır, kaslar arası denge kurulur, astigmat gider.

Çapraz şaşılık oluşması tedaviyi zorlaştırır mı? Evet zorlaştırır. Ameliyat etmek gerekir.

*İçe şaşılar çapraz şaşılık oluşmaması için hızlı düzeltilmelidir.

*Üst ve alt oblik kasların görme gayreti nedeniyle  aşırı kayması *Çok sayıda ameliyat yapılan hasta grubudur.

Tedavide 3 yaşını geçtik, geciktik.  İki gözle tek görme, füzyon, 3 boyutlu görme oluşmayacak mı? Çok sayıda ve uzun süren egzersizlerle normale yakın başarı sağlanabilir.

Mükemmeli konuşuyoruz: Şaşılıkta mükemmel tedavi mümkün mü? Mümkün değil. Genelde hasta doktor doktor dolaşır. Geç kalır.

Ameliyat çözüm mü? Çok sayıda hasta şaşılık ameliyatı olduktan birkaç yıl sonra gözlerde yeniden kayma şikâyeti ile göz doktoruna başvurur. Geçici bir iyilik sağlanmıştır, ama şaşılık nedenleri ortadan kaldırılmadığı için gözler yeniden kaymaya başlamıştır.

     Doktoru seçmek: Çok az sayıda göz doktoru şaşılık ameliyatı yapmaktadır. Bunun nedeni deneyim istemesidir. Olay sadece bir kası kesip yerini değiştirmek değildir.

     Geçici düzelme: Hasta ameliyat olur ve sevinir. Bir süre sonra gözleri tekrar kaymaya başlar. Bu şaşılık nedenlerini ortadan kaldırılmaması ve olayın doktor tarafından kavranmamasındadır.

1. Hatalı ameliyat uygulamaları:

*Arabayı yürürken tamir etmek: Uzun yolda hızla araba sürüyorsunuz, arkadaşınızda arabanın kaputunu açmış arabayı tamir ediyor. Böyle bir şey olabilir mi? Olmaz. Gözlerin gelişimi 20 li yaşlara kadar sürer. BU nedenle tekrar kayma olasılığı yüksektir.

     *Ameliyat gerekmeyen gözler: İçe kaymanın olduğu akomodatif (uyum bozukluğu sonucu) şaşılıklarda ameliyata karar vermek 12 yaşından sonra dışa kaymaya neden olur. Gözlük takınca şaşılık düzelen bir göz ameliyat etmemeli, uyumun normal düzeye indiği 12 yaşa kadar beklemelidir. “Babasının da gözleri kayardı tedavisiz düzeldi” denilen şaşılık tipi budur. Böyle bir gözü ameliyat etme 12 yaşından sonra gözlerde dışa kaymaya neden olur.

     *Yetersiz ameliyat uygulaması: Şaşılık çok sayıda kası etkilemektedir. Doktor ameliyatı kademeli bir şekilde yapacaktır ve işlem tamamlanmamıştır. Tedaviyi bitirmemek kısmen düzelen gözün tekrar kaymasına neden olur.

     *Uygunsuz şaşılık ameliyatı: “Bu ameliyat bu göze yapılmaz.” denilen gruptur, geçici bir düzelme sağlar ama yeniden kayar.   

     *El kararı göz kararı ameliyat: Bebek ve çocuklarda yeterli ölçüm ve değerlendirme yapılmadan yapılan ameliyatlar birkaç ameliyata daha neden olmaktadır.

      B. Şaşılık nedenlerini gidermeden ameliyat: En önemli ve en fazla tekrarlayan şaşılığın olduğu gruptur. Olaya balıklama atlanmıştır. Sadece gözlük ve görmeyi artırıcı kapatma tedavisi veriliştir. Düzelmiyor diye ameliyata alınmıştır ve bir süre sonra gözler tekrar kaymıştır.

      C.Uygun bir şaşılık ameliyat sonrası:  Bizi asıl bu grup ilgilendirmektedir. Gözün onlarca fonksiyonu var ve bunların çalışmasındaki yetersizlik şaşılığa neden olabilir. Tersine doğuştan kas bozuklukları olan veya sonradan şaşılık gelişen bir gözde gözün onlarca fonksiyonu bozulur. Bu fonksiyonların işler halde tutulması ve bunun sürdürülmesi gerekmektedir.

     Kurala uygun şaşılık ameliyatı yapılan bir göz neden tekrar kayar?

     Ortoptik tedavi yapılmaması: Ortoptik tedavi şaşılık ameliyatı olan gözün rehabilitasyonudur. Yapılmaması tekrar gözlerde kaymaya neden olur:

     Az görme yeniden kayma nedenidir: Görmeyen göz görme gayreti ve beynin gözleri görmeye zorlaması nedeniyle kayar.

     İki göz arasındaki numara farkı: Bu fark çok ise göz yeniden kayar. Beyin daha iyi gören, küçük numaralı gözü kullanımda tercih eder.

     İki gözle tek görmenin kurulamaması: Şaşılık iki gözle tek görme bozukluğudur. Mükemmel bir ameliyat yapılsa dahi bunun sürdürülmesi ancak ortoptik tedavi ile sağlanır. Beyin iyi gören gözü kullanımda tercih eder. Bu nun egzersizle giderilmemesi gözlerde tekrar kaymaya neden olur.

     Füzyonun oluşturulamaması: Şaşılık temelde füzyon bozukluğudur, sağ ve sol gözden gelen görüntüler beyinde birleştirilemez. Ameliyattan sonra füzyonun gelişmesi özel şartlara bağlıdır.

     Füzyon yok ama kaymayan göz: Bunlar gelişimini tamamlayan gözlerdir. Şaşılık nedenleri etkisini kaybetmiştir.  

     Uyum hâlâ güçlü veya gevşek ise: Güçlü uyum içe gevşek uyum dışa kayma nedenidir. Uyum düzenlenmez ve normal seviyeye getirilmezse gözler tekrar kayabilir. Akomodasyon (uyum) hesabı iyi yapılmazsa gözler kayabilir.

     Güçlü uyum: Uyumun güçlü olması gözleri içe kaydırır. Hâlbuki ameliyat öncesi uyum egzersizle gevşetilirse şaşılığın düzelme ihtimali de vardır, kas bozukluğu dönemine girmediyse…

     Akomodatif lag: Uyum gevşek veya uyumda gecikme varsa göz dışa kayar. Bunlar düzenlenmeden hastanın ameliyata alınması yeniden dışa kayma nedenidir.

     Konverjans uyum dengesinin kurulmaması: Yakına uyum yaparken gözler de içe doğru döner. Şaşılıkta bu düzen bozulmuştur. Yeniden kurulmasında gecikme gözlerde yeniden kaymaya neden olur.

     Ekzantrik fiksasyon: Görüntü sarı nokta dışına düşmüş ve göz bu hatalı noktayı sarı nokta olarak kabullenmiştir. Ameliyat sonrası şaşılık sıfırlanmışsa görüntü sarı noktaya düşecektir ama göz yine alıştığı sarı noktaya yönelecektir. Bu tekrar kayma demektir.

     Kas değişimleri: Ameliyat sonrası kaslarda olumsuz gelişmeler ortaya çıkabilir.

Ameliyat anında kas ve çevre dokulara özensiz muamele:

Kasların çevre dokulara yapışması:

Kesilen kasta kan akımının bozulması:

Kaslar arası dengenin kurulamaması:

Sütür (dikiş) ile bağlanan kasın etkisinin kaybı:

Göz kaslarında kesmeye reaksiyon veya enflamasyon:

     3 boyutlu görmenin sağlanmaması: 3 boyutlu görme mükemmel görmenin cilasıdır. Şaşılık ameliyatı sonrası mutlaka egzersiz uygulanmalıdır.

     Göz numarasındaki değişmeler: Göz numarası 20 yaşına kadar değişir, hipermetrop azalır, miyop çoğalır. Hipermetropta azalma ameliyat öncesi hesaba katılmazsa gözler tekrar kayar. Miyop artışı dışa kaymayı artırır.

     Gözler arası dengenin oluşturulamaması: Gözler birbiriyle denge içinde çalışır. Ameliyat sonrası bu dengenin yeniden kurulması ve dengenin sürdürülmesi gerekir. Bu ortoptik tedavi ile sağlanır. Ortoptik tedavinin yapılmaması gözlerde yeniden kayma demektir.

     Astigmat gelişmesi: Gözlerdeki kasılmalar ve göz dış kasları arasındaki dengenin kurulamaması astigmat oluşmasına neden olur. Gözlük de taksa astigmat az görme ve önemli şaşılık nedenidir.

     Ben yeni ameliyat oldum ne yapmalıyım diyorsanız… Mutlaka ortoptik tedavi ile gözler çalışır hale getirilmeli ve gözler yeni duruma uyar hâle getirilmelidir. Bu en az 6-12 ay sürecek bir uygulama demektir. Görme geliştirilir. İki gözün de kullanımı sağlanır. Uyum düzene sokulur. Ekzantrik fiksasyon önlenir. Kas egzersizleri ile göz dışındaki 6+6 kasın iş birliği içinde çalıştırılır. 3 boyutlu görme sağlanır. Füzyon egzersizleri uygulanır.

     “Ben şaşılık ameliyatı oldum yeniden kaymadı” siz şanslı bir gruptasınız, iyilik melekleri sizi korumuş.

 

DR. SELİM HÜSREVOĞLU

  Göz hastalıkları uzmanı