Paranoya bir olay karşısında olayın olası sonuçları hakkında kafa yormak, bu konuda birçok düşünce üretmek ve aşırı korku ve endişe yaşamak olarak tarif edilebilir.
Toplumda görülme oranı % 0,5-2,5 arasındadır. Genç erişkinlikte başlar, belirtileri genellikle 30-40 yaşlarında dikkat çekici hale gelir.
Bir akıl hastalığı olan paranoyanın sebebi kesin olarak bilinmemekle birlikte genetik yatkınlık olabileceği düşünülmektedir. Ailenin baskıcı, aşırı öfkeli tutumlarının çocukluk döneminde bu hastalığın temelini atabileceği ve çevresel faktörlerin de etkili olabileceği düşünülmektedir. Temel güvenlik hissinin sarsılması da paranoyanın gelişmesinde tetikleyici olabilmektedir.
Paranoyak kişiler sürekli diğer insanların kendisine karşı düşmanca tavırlar içinde olduğunu ve kendisine kötülük yapmak istediklerini düşünerek korku ve endişe içindedirler. Kendilerini kurban olarak görmektedirler. Bazı hastalar önemli keşifler, icatlar yaptıklarına inanır, keşiflerinin ve icatlarının çalındığını iddia edebilirler. Bir kısmında da büyüklük hezeyanı görülmektedir. Bu kişiler tanrıdan mesaj aldığına inanır, peygamber olduğunu iddia edebilir çevrelerine de bir grup bilinçsiz insanı toplayabilirler. Bir kısmı aldatıldığından kuşku duyar, önlemler almak için çeşitli komplolar kurarlar.
Konuştuklarının diğer insanlar tarafından kendilerine karşı kötü niyetle kullanılabileceği endişesi ile sır vermemeye çalışırlar.
Belirli bir nedeni yokken ve sağlam bir temele dayanmadan aldatıldığını, diğer insanlar tarafından sömürüldüğünü düşünerek kuşku ve korku içindedirler.
Kindardırlar, intikam almak için düşünceler üretirler. Çevrelerindeki insanların güvenirliğinden ve kendilerine bağlılıklarından şüphe ederler. Takip edildiklerine, elektronik cihazlarla gözetlendiklerine inanırlar. Yiyeceklerine ve içeceklerine zehir koyularak diğerlerinin kendisini zehirlemeye çalıştıklarından kuşkulanırlar.
Yakınlarıyla ve ailesiyle ilişkilerinde huzursuzluk vardır. Eşini ve ailesinden diğer bir ferdi sık sık telefonla arayarak nerede olduğunu kimle olduğunu, ne zaman geleceğini sorarak, kontrol altında tutmaya çalışırlar. Onların hayatını da kısıtlamaya çalışırlar.
TEDAVİSİ
Tedavisinde ilaç kullanımı ile eş zamanlı psikoterapi hastalığı kontrol altına almaktadır ancak hasta sürekli gözetim altında tutulmalıdır. Tedavi edilmezse hastalık ilerlemekte, paranoyak kişi hem kendine hem yakınlarına duygusal ve fiziksel şiddet uygulayabilmektedir. İşten atılma, boşanma ve yapayalnız kalma yaşanabilecek diğer olasılıklardır.
Uzm. Psikolog Semra EVRİM
