Mükemmeliyetçi insanların özellikleri

Mükemmeliyetçilik kişinin kendisi ve başkaları için çok yüksek standartları tanımlaması ve bunları korumaya çalışmasıdır. Bu standartlar bazı durumlarda kişilerin ulaşamayacağı kadar yüksek olmaktadırlar. Mükemmeliyetçilik tatmin olma ve uyum için gerekli olsa da bir çok fiziksel ve ruhsal problemin sebebidir. Mükemmeliyetçiliğin uyumlu (normal) ve uyumlu olmayan (anormal) yönleri bulunmaktadır. Uyumlu (Normal) mükemmeliyetçi kişiler; tatmin olma ya da haz alma yetisine sahiptirler, duruma göre değişebilen standartları vardır, kendilerine erişilebilir standartlar koyarlar, başarı için uğraşırlar, işleri doğru biçimde yapmaya odaklanırlar, sakindirler ve dikkatlice eylemde bulunurlar, kendilerinin performanstan bağımsız olduğunu hissederler, işlerini zamanında bitirirler, pozitif geri bildirim elde etmeye yönelik motivasyona sahiptirler, başarısızlık ve hayal kırıklıklarının ardından çabalarını yenileyebilirler, dengeli düşünebilirler, mükemmelleşme istekleri vardır, eylemler hakkında akılcı kesinliğe sahiptirler. Uyumsuz (Nevrotik) mükemmeliyetçi kişiler; çalışmalardan haz almazlar, esnek olmayan yüksek standartlara sahiptirler, gerçekçi olmayan ya da akıldışı yükseklikte standartları vardır, aşırı derecede genelleştirilmiş yüksek standartları vardır, korku ya da başarısızlık hissederler, hata yapma üzerine odaklanmışlardır, görevlere yönelik sinirlilik ve endişe duyarlar, performansları ve standartları arasında büyük farklar yaşarlar, kendilerini performansa bağlı olarak değerlendirirler, işlerinin zamanında bitirilemesinde engellenme yaşarlar, olumsuz durumlardan kaçınırlar, başarısızlık ile ilgili kendine yönelik sert eleştirlerde bulunurlar, siyah ve beyaz düşünce tarzıları vardır, yaptıkları mükemmel değilse başarısızlık olarak değerlendirirler ve şüphecidirler. Mükemmeliyetçiliğin bir bireyde “nasıl geliştiği” çeşitli modellerle açıklanmaya çalışılmış ayrıca bir yazı konusudur. Yakın tarihte bu modelleride yazıp size ulaştıracağım. Mükemmeliyetçilikle ilgili bazı tanım ve terimler şunlardır. Aktif mükemmeliyetçilik, davranışı motive eden ve yüksek standartlardan kaynaklanan davranışlara eğilim gösterme şeklinde tanımlanabilir. Aktif mükemmeliyetçilerin beklentileri hem kendileri için hemde başkaları için çok yüksektir. Pasif mükemmeliyetçilik ise, hatalarla aşırı ilgilenme, eylemlerinden şüphe duyma sebebi ile eylemsiz kalma ya da üşengeçlik eğilimi durumudur. Kendine yönelik mükemmeliyetçiliğin özellikleri şu şekildedir: mükemmel olmak için aşırı motivasyon, son derece yüksek standartlar koyma, ya hep ya hiç düşünce kalıbı, geçmiş hatalar ve başarısızlıklar üstünde durma, dar başarı tanımları, geniş başarısızlık tanımları gibi. Kendine yönelik eleştiri, cezalandırma davranışları da sıklıkla gözükmektedir. Başkasına yönelik mükemmeliyetçilikte ise başkaları hakkındaki inançlar ve beklentiler üzerine odaklanılır. Kişi başkalarından gerçekçi olmayacak düzeyde beklentiler içine girer ve bu bakımdan da başkalarına eleştirel davranır. Başkaları suçlanır ve onlara karşı düşmanlık ve güvensizlik hissedilir. Sosyal olarak belirlenen mükemmeliyetçilik ise başkaları tarafından belirlenen standart ve beklentilere ulaşmaya çalışmak olarak tanımlanır. Başkalarının kişiden beklentileri gerçekçi olamayacak kadar çok yüksektir ve baskıcıdır. Bu tip durumlarda kişi başkalarına öfke duyar, başarısız olur ve endişelidir.

Mükemmeliyetçiliğe yönelik inanç ve özellikler şu şekilde genellenebilir.

• Kontrol, manipülasyon, şüphe ve empati eksikliği gibi duygular taşırlar.
• Daha az kaliteli ilişkiler kurarlar.
• Daha düşük düzeyde cinsel tatmin söz konusudur.
• Eşe karşı baskı, eş ya da sevgiliden yakınma bulunur.
• İlişkiler de eleştirme, ima, iğneleme ve intikam gibi olumsuz öğeler mevcuttur
• Yaşamı sürekli başarılı olmak zorunda oldukları bir sınav olarak görürler.
• Zaman ve enerjilerinin büyük kısmını kendini değerlendirme süreçlerine harcarlar.
• Çok katı başarı ve başarısızlık kriterleri ve duyguları vardır.
• Birkaç farklı alanda birden başarılı olmak zorunda hissederler
• Duygusal yaşamları utanç, suçluluk ve gurur gibi duygularla işgal edilmiş olarak geçer.
• Utanç duygusuna karşı çok kırılgandırlar
• Bir şey ya da mükemmeldir ya da hatalı ve eksiktir.
• Ufak bir hata ilerdeki daha büyük hataların habercisidir.
• Hatanın işte ya da dışarıda bir yerde değil kendilerinde olduğuna inanırlar
• Stresin en az seviyede olmasını ya da hiç olmamasını isterler.
• Stres yaratan durumlarda mükemmel sonuçlar isterler
• Orta şiddette stres yaratan bir durumu bile yıkıma çevirebilirler
• Stresli durumları iyileştirmede kendilerini yetersiz ve güçsüz görürler.

Birçok psikiyatrik durumda mükemmelliyetçiliği görmekteyiz. Özellikle obsesif-kompulsif kişilik özellikli kişilerde mükemmeliyetçilik çok yüksek oranda görülmektedir. Mükemmeliyetçi kimseler maalesef yoğun kaygı yaşamakta bu kaygı bazen agresyon olarak çıkmaktadır. Tedavide birlikte görülen psikiyatrik rahatsızlığın tedavisi önemlidir. Buradan kasıt obsesif kompulsif bozukluk, Ankisyete bozukluğu, Depresyon veya Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu gibi durumların medikal ve psikoterapotik tedavisi yanında mükemmeliyetçiliğe özellikle değinilmelidir. Mükemmelliyetçilik etkili Bilşisel davranışçı terapi metodlarına iyi yanıt vermektedir.