Distimik Kişilik: Kronik Üzüntünün Sessiz Yüzü
Klinik Özellikler
Distimik bireylerde görülen başlıca belirtiler şunlardır:
Günün büyük kısmında, çoğu gün hafif ama sürekli bir hüzün hali.
Umutsuzluk ve karamsarlık hissi.
Yorgunluk, düşük enerji ve motivasyon eksikliği.
Düşük benlik saygısı, kronik yetersizlik duygusu.
Karar vermede zorlanma, dikkat dağınıklığı.
İştah ve uyku düzensizlikleri (artış ya da azalma).
Bu belirtiler iki yıldan uzun sürer ve kişi bu duygusal tonu kişiliğinin bir parçası olarak içselleştirir.
Nörobiyolojik Temeller
Distimik kişilikte majör depresyonda olduğu kadar belirgin olmasa da serotonin, dopamin ve noradrenalin metabolizmasında kronik bir dengesizlik tespit edilmiştir (Hasler et al., 2004).
Ayrıca, hipotalamus-hipofiz-adrenal (HHA) ekseninde hafif ama sürekli bir aktivasyon söz konusudur. Bu durum, stres hormonlarının (özellikle kortizolün) düşük düzeyde kronik artışına yol açabilir (Pariante & Lightman, 2008).
Epigenetik bulgular da dikkat çekicidir: kronik stres ve çocukluk dönemi ihmal/eleştiri deneyimleri, BDNF ve NR3C1 genlerinde metilasyon değişikliklerine neden olabilir; bu da nöroplastisiteyi olumsuz etkiler (Meaney & Szyf, 2005).
Kişilik Yapısı ve Bağlanma
Distimik bireyler genellikle kaygılı ya da çekingen bağlanma stillerine sahiptir.
Yakın ilişkilerde reddedilme korkusu taşır, duygusal mesafeyi koruma eğilimi gösterirler.
Kendilerini “fazla duyarlı”, “ağır”, “hüzünlü” ya da “melankolik” olarak tanımlarlar.
Bu tablo, zamanla “kişilik özelliği” gibi görünse de aslında kronik duygudurum regülasyon bozukluğudur.
Tanı ve Ayırıcı Tanı
Distimik kişilik / PDD tanısı konulabilmesi için:
En az iki yıl süreyle,
Günün büyük kısmında depresif duygu durum,
En az iki ek semptom (uyku, iştah, enerji, özsaygı, karar verme, umutsuzluk) gereklidir.
Ayırıcı tanıda:
Majör depresyon (daha ağır, epizodik seyirli),
Siklotimik bozukluk,
Borderline kişilik bozukluğu,
Süregelen yas tepkisi ve kronik anksiyete bozuklukları yer alır (APA, 2022).
Tedavi Yaklaşımları
1. Psikoterapi
En etkili tedavi yöntemlerinden biri bilişsel davranışçı terapi (BDT) ve şema terapisidir.
Amaç; kronik olumsuz inançları, öğrenilmiş çaresizlik döngülerini ve düşük özsaygı şemalarını yeniden yapılandırmaktır (Beck, 2011).
Psikodinamik terapi ise kişinin “kronik melankolik özdeşleşmesini” anlamaya ve içselleştirilmiş eleştirel ebeveyn imgelerini dönüştürmeye odaklanır (McCullough, 2000).
2. Farmakoterapi
Selektif serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI) ya da serotonin-noradrenalin geri alım inhibitörleri (SNRI) kullanılabilir.
Bazı vakalarda antidepresan tedaviye psikoterapi ile kombinasyon daha etkili sonuç verir (Keller et al., 2000).
3. Yaşam Tarzı Düzenlemeleri
Düzenli uyku ve fiziksel aktivite
Sosyal etkileşimlerin artırılması
Farkındalık temelli uygulamalar (mindfulness, nefes egzersizleri)
Duygu günlüğü tutmak
uzun dönem tedaviye destek sağlar.
Prognoz
Distimik kişilik kronik seyirlidir ancak uygun tedaviyle duygusal ton düzeyinde anlamlı iyileşme sağlanabilir.
Tedavi edilmezse, %70 oranında majör depresif epizod gelişme riski vardır (Keller et al., 2000).
Psikoterapiye düzenli katılım ve çevresel destek, en önemli iyileştirici faktörlerdir.
Kaynakça
1. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition, Text Revision (DSM-5-TR). Washington, DC: APA; 2022.
2. Hasler, G. et al. (2004). Pathophysiology of dysthymia: a review of biological factors. Journal of Affective Disorders, 77(2), 97-108.
3. McCullough, J. P. (2000). Treatment for Chronic Depression: Cognitive Behavioral Analysis System of Psychotherapy. New York: Guilford Press.
4. Meaney, M. J., & Szyf, M. (2005). Environmental programming of stress responses through DNA methylation. Molecular Psychiatry, 10(10), 938-958.
5. Pariante, C. M., & Lightman, S. L. (2008). The HPA axis in major depression: classical theories and new developments. Trends in Neurosciences, 31(9), 464-468.
6. Keller, M. B. et al. (2000). Chronic depression: longitudinal course, outcome, and impact on functioning. American Journal of Psychiatry, 157(11), 1871-1878.
7. Beck, A. T. (2011). Cognitive Therapy of Depression. Guilford Press.
8. Kessler, R. C. et al. (2020). Epidemiology of depression worldwide. World Psychiatry, 19(1), 90-113.
