Aile yaşamındaki “rutinler" ve "ritüeller" ne anlama gelmektedir?

Koronavirüs salgını bilim kurgu sahnelerinde görebileceğimiz şekilde dünyayı olağanüstü bir değişime uğrattı. Çocuklar okula gidemiyor, uzaktan eğitim alıyor, dışarı çıkamıyor, arkadaşları ile görüşemiyorlar. Anne babaların bir kısmı evden çalışırken, işe devam edenler eve girip çıkarken tedirginlik yaşıyor ya da izole başka bir yerde kalıyorlar. Bu hepimiz için, özellikle de çocuklar için korkutucu ve belirsizliği olan bir dönem. Salgın sırasında çocukların ve ailelerin yaşamları, ritüleleri ve rutinleri derinden değişti. Bu rutin ve ritüellerin değişiminin çocuklardaki karışığının ne olduğu sorusu önemli hale geldi.

"Rutin" ve "ritüel" kelimeleri bazen birbirinin yerine kullanılır. Yine de bazı önemli farklılıklar var. Rutinler “sıradanlık, çeşitlilik göstermeyen, alışılagelmiş düzen içinde yapılan davranışlar” olarak tanımlanmaktadır. Rutinlerde daha çok yapılması gereken, anlık yapılan, sonrasında üzerinde çok düşünülmeyen, daha somut iletişime hizmet eden davranışlardır. Rutinler, bir çocuğun hayatındaki günlük görevler için bir temel sağlayan, tekrarlanan, öngörülebilir olaylardır. Ebeveynler bu rutinleri çocukların uyku ve yeme ihtiyaçlarını karşılamak ve çocukların öz-denetim gelişimini desteklemek için kişiselleştirebilirler. Öte yandan, "adet haline gelen belli aralıklarla tekrarlanan şey (davranış) " şeklinde tanımlanan ritüeller daha çok sembolik iletişimle ilgilidirler. Grup olarak 'aile değerlerimizi, bizim kim olduğumuzu' ifade ederler ve kim oluğumuzun yanıtının-anlamının sürekliliğini sağlayarak nesiler boyunca aktarırlar. Ritüeller aileler ve çocukların karşılıklı olarak, daha derin düzeyde bağlantı kurmalarının bir yoludur. Ritüeller ve rutinler, ebeveynler ve çocuklar arasındaki ilişkileri besleyen güvenli ortamlar oluşturmak için birlikte çalışır. Ebeveyn ve çocuk arasında bağı güçlendirirken,  bir ortaklık oluşturur.  Rutinlere sembolik değerler atfedilmeye başlandığında bir ritüel olma potansiyelleri vardır.
 

Rutinler-ritüeller neden bu kadar önemlidir ve neden çocukların rutinlere-ritüellere ihtiyaçları vardır?

Aile bireyleri tarafından yapılan rutinler ve ritüeller, aile hayatını kolaylaştırmaya, aile değerlerinin aktarılmasına ve aile kimliğinin oluşumuna hizmet eden tekrarlanan davranış kalıplarıdır.  Rutinler, çocuklara belirli bir görevi yerine getirmek için bir yol sağlar. Ebeveynlere çocukları ile duygusal bağlar kurma fırsatı sunar. Aile yaşamını organize eder, aile kimliğini güçlendirir, güçlü aile ilişkileri ve aidiyet duygusunu geliştirir. Araştırmalar, ritüellerin “için aile üyeleri arasındaki sosyal etkileşimi kolaylaştırdığını ve kültürel özelliklerin aktarılmasında rol oynadığını ortaya koymuştur. Aile üyeleri hem normal rutinleri hem de daha özel ritüelleri yapmak için birlikte zaman harcadıkça, çocuklar, ebeveynlerin neye değer verdiğini ve neye inandığını daha iyi anlayacaklardır. 

Yaşamın erken dönemlerinden itibaren oluşturulan rutinler ve ritüeller, çocukların akademik ve sosyal olarak gelişmelerine olumlu katkı sunarlar. Aile içinde kendiliğinden oluşan aile rutinleri ve anlamlı ritüeller, çocuklar için hem davranışı yönlendiren öngörülebilir bir yapı hem de erken gelişimi destekleyen duygusal bir iklim sağlar. Çocukların öz-denetimlerinin gelişmesine yardımcı olurlar.  Çocuklara anlamlı bir şekilde kelime ve sosyal beceriler geliştirme fırsatı da verirler.

Araştırmaya göre, bebeklik ve okul öncesi dönemde çocuklar daha sağlıklı ve ailede öngörülebilir rutinler olduğunda davranışları daha iyi düzenleniyor. Bir çalışmaya göre, düzenli yatmadan önce rutinleri olan çocuklar, daha az düzenli rutinlere sahip olanlardan daha erken uyur ve gece daha az uyanırlar.

Salgın döneminde rutinler ve ritüeller oluşturmanın yararları

Günlük yaşam düzeninin kökten değiştiği salgın günlerinde, oluşturulan çok küçük rutinler bile aile üyelerini bir araya getirir ve istikrar duygusu verir. Yine aile rutinleri ve ritüelleri bu zor zamanları biraz daha katlanılabilir hale getirebilir. Özellikle kriz ya da olumsuz yaşam olaylarında, yapılan ritüller ailelerde belirsizliğin azalması istikrar ve güvenin yeniden sağlanmasına hizmet eder.

Her ailenin farklı istekleri, ihtiyaçları ve ilgi alanları vardır. Salgın döneminde aileler mutlaka kendi rutinlerini ve ritüellerini yaratmanın bir yolunu bulmalıdırlar. Salgın sırasında aile bireylerine iyi gelen, istikrar, güven duygusunu arttıran rutinler; kısa yürüyüşler, ev ortamında spor, yürüyüş, egzersizler, gün içerisinde etkinlikler, temizlik ve virüsten korunma ile ilgili davranış kalıplarını geliştirme, keyifli zaman geçirme etkinlikleri, aile TV zamanı, yemek (hafta sonu kahvaltıları, akşam yemekleri), uyku (yatmadan önce pijamaları giyme, dişleri fırçalama, tuvalet, bir kitap okuma ve uyku zamanı gibi). Aidiyet duygusunu artıran aile ritüelleri:    ortak aile yemek zamanı;    hafta sonları spor ve filmler gibi keyifli aktiviteler;      doğum günleri, yıldönümleri ve toplantılar gibi kutlamalar;    dini ritüeller, milli  bayramlardaki rüitüeller,  etnik yiyecekleri birlikte hazırlamak, yöresel kültürel etkinlikler gibi. 

Rutinler ilk belirlendiğinde ebeveynler rutinlerin yapılmasına yönlendirici olarak zaman ayırmak zorunda kalırlar. Zamanla çocuklar rutinleri uygulamayı ve sürmeyi daha fazla becerirler. Süreçte daha basitten karmaşık rutinlere geçilir. Rutinler çocukların günlük faaliyetlere katılmalarını sağlar. Yani rutinler çocukların bağımsızlığını teşvik eder. Çocuklar bir sonraki şeyin ne olduğunu bildiğinde, onu yapmaya daha istekli olur. Ama aynı zamanda kendi başlarına yapmaya motive olur. Oluşturulan rutinler genellikle günlük yaşam becerilerin etrafında döner. Rutin bir çocuğun bir sonraki adımın ne olduğunu bilmesini sağladığı için, ona devam etme ve o şeyi yapma güveni verir. Bir yerde sürekli bir rutin varsa, çocuk olayları ve sonuçlarını öngörebilir. Bu, çocuğun benlik duygusunu geliştirir. İstikrar, çocukların kendilerini daha güvenli hissetmelerini sağlar.

Tablo: Ebeveynlerin rutin ve ritüeller geliştirmesinin çocuklar için önemli ve etkileri

Ebeveynlere rutinlerin planlanmasında ve uygulanmasında öneriler

Pozitif olun.

Başlangıçta, uygun olan ritüeller için mutlaka çocukların planlayıcı-katılımcı olmalarını sağlayın.

Esnek olun. Uygulamada değişim göstermeye, geri ya da ileri gitmeye hazır olun.

Planladığınız gibi gitmediğinde sakin kalın. Çocuklar sizi model alacaklarından yapmayı beceremedikleri rutinlerde de sizi model alacaklardır. Sakin kalarak, rutinlerin uygulamasını keyifli bir şekilde devam ettirin

Süreklilik ve tutarlılık gösterin.

Sonuçları değil çabayı övmeyi unutmayın.

Rutin içinde neyin kötü gittiğine değil, neyin iyi gittiğine odaklanın. Mutlaka iyi gidecek, yapmayı başarabilecekleri eylemleri rutinlere katmayı ihmal etmeyin