BAĞIMLILIKLAR

Bağımlılıklar, nedenleri, türleri ve tedavi süreçleri

Bağımlılık, bireyin belirli bir maddeye ya da davranışa fiziksel ve/veya psikolojik olarak kontrolsüz bir şekilde bağlı hale gelmesi durumudur. Psikolojide bağımlılık, kişinin günlük yaşamını, ilişkilerini ve genel işlevselliğini olumsuz etkileyen önemli bir konu olarak ele alınır. Bağımlılık Nedir? Bağımlılık, beyindeki ödül ve motivasyon sistemlerinin etkilenmesiyle ortaya çıkar. Beyin, bağımlılık yapan bir madde veya davranışla karşılaştığında, yoğun bir haz duygusu yaşar. Bu haz, dopamin adı verilen bir nörotransmiterin salınımıyla ilişkilidir. Zamanla, kişi aynı hazzı elde edebilmek için daha fazla madde veya davranışa ihtiyaç duyar ve kontrolünü kaybeder.

Bağımlılığın Nedenleri;

Bağımlılığın oluşumunda biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörler etkilidir:

    1.    Biyolojik Faktörler

      •   Genetik yatkınlık: Ailede bağımlılık geçmişi olan bireylerde risk daha yüksektir.

      •   Beyindeki kimyasal değişiklikler: Dopamin düzeylerindeki bozulmalar bağımlılığa yol açabilir.

    2.    Psikolojik Faktörler

      •   Travma: Çocukluk döneminde yaşanan istismar, kayıp veya duygusal ihmal bağımlılık riskini artırabilir.

      •   Anksiyete ve depresyon: Duygusal rahatsızlıklar, madde ya da davranışlara kaçış mekanizması olarak yönelmeye neden olabilir.

    3.    Çevresel Faktörler

      •   Sosyal çevre: Bağımlılığa teşvik eden bir arkadaş veya aile ortamı etkili olabilir.

      •   Kültürel etkiler: Bazı toplumlarda madde kullanımına yönelik hoşgörü, bağımlılığı normalleştirebilir.

Bağımlılık Türleri

Bağımlılık genel olarak iki gruba ayrılır:

    1.    Maddesel Bağımlılıklar

      •   Alkol bağımlılığı

      •   Uyuşturucu madde bağımlılığı (ör. kokain, esrar, eroin)

      •   Sigara (nikotin) bağımlılığı

      •   Reçeteli ilaçların kötüye kullanımı

    2.    Davranışsal Bağımlılıklar

      •   Teknoloji bağımlılığı (ör. sosyal medya, video oyunları)

      •   Kumar bağımlılığı

      •   Alışveriş bağımlılığı

      •   Yeme bozuklukları (ör. aşırı yeme)

      •   Egzersiz bağımlılığı

Bağımlılık Tedavi Süreçleri

Bağımlılık, kronik bir rahatsızlık olarak değerlendirilir ve tedavi süreci çok yönlü bir yaklaşım gerektirir:

    1.    Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

BDT, bağımlılığı tetikleyen düşünce ve davranış kalıplarını değiştirmeyi hedefler. Kişiye, bağımlılığı sürdürmesine neden olan tetikleyicileri tanıma ve baş etme becerileri kazandırılır.

    2.    Motivasyonel Görüşme (MG)

Bireyin değişime yönelik motivasyonunu artırmayı amaçlayan bir terapi yaklaşımıdır. Bağımlılık konusunda kararsızlık yaşayan bireyler için oldukça etkilidir.

    3.    Grup Terapileri

Alkol ve Madde Bağımlılığı Anonim Toplantıları (AA ve NA gibi), bireylerin benzer deneyimlere sahip insanlarla bir araya gelerek destek almasını sağlar.

    4.    İlaç Tedavisi

Özellikle maddesel bağımlılıklarda, yoksunluk semptomlarını hafifletmek ve beyindeki kimyasal dengenin yeniden sağlanması için ilaç tedavisi uygulanabilir.

    5.    Aile Terapisi

Bağımlılık sadece bireyi değil, aile sistemini de etkiler. Bu nedenle, aile dinamiklerini iyileştirmeyi hedefleyen terapi yöntemleri etkili olabilir.

Bağımlılıkla Mücadelede Önleme ve Farkındalık

Bağımlılık önlenebilir bir durumdur. Farkındalık yaratmak, risk faktörlerini azaltmak ve erken müdahale sağlamak önemlidir. Özellikle gençler arasında bağımlılığı önlemek için şu adımlar atılabilir:

   •   Eğitim programlarıyla bilinçlendirme çalışmaları yapılmalı.

   •   Sağlıklı baş etme mekanizmaları öğretilmeli.

   •   Destekleyici bir sosyal çevre oluşturulmalı.

Bağımlılık, bireyin biyolojik, psikolojik ve sosyal yönlerini etkileyen karmaşık bir durumdur. Ancak doğru tedavi ve destekle bu durumla başa çıkmak mümkündür. Bağımlılıkla mücadelede en önemli adım, sorunu kabul etmek ve profesyonel yardıma başvurmaktır. Unutulmamalıdır ki, her birey değişim kapasitesine sahiptir ve bağımlılıktan kurtulmak bir süreç meselesidir.