Yetişkin Otizmi Hakkında Farkındalık Yaratmak
Otizm tanısının hem avantajları hem de dezavantajları olduğunu kabul etmek önemlidir. Bazı kişiler tanıyı bir etiket gibi görebilir ve kendilerini sınırlanmış ya da “bir şeyleri yanlışmış” gibi hissedebilir. Öte yandan, tanı almak bazıları için bir rahatlama hissi ve nasıl bir yaşam yolu izleyebileceklerine dair bir anlayış da sağlayabilir.
İnsan davranışları bir süreklilik (spektrum) üzerinde yer aldığından, bu yazıda kimseyi etiketlemek amacı taşımıyor, yalnızca ihtiyaç duyan kişilerin gerekli desteğe ulaşabilmesi için ilgili bilgileri paylaşmayı hedefliyoruz.
Genel ve faydalı olabilecek bir tanım vermek gerekirse, Harvard Health Publishing’in “Autism: The challenges and opportunities of an adult diagnosis” (Otizm: Yetişkin Tanısının Zorlukları ve Fırsatları) adlı makalesi, otizmi beyindeki farklılıklardan kaynaklanan nörolojik ve gelişimsel bir durum olarak tanımlar. Bu durum, sosyal etkileşim, iletişim, öğrenme ve davranış gibi alanları etkiler.
Bu bozukluğun zorlu yönlerinden biri, çok değişken olmasıdır. Bazı kişiler yüksek işlevselliğe sahip olup bağımsız yaşayabilirken, bazıları bunu başaramayabilir. Bu nöroçeşitlilik spektrumu, pek çok kişinin dışarıdan “uyum sağlıyormuş” gibi görünmeye çalışırken aslında ihtiyaç duydukları desteği alamamalarına yol açabilir. Topluma uyum sağlamaya çalışırken, otistik yetişkinler bu süreçte ruh sağlıklarını riske atabilir.
Nöroçeşitliliği daha geniş bir bakış açısıyla anlayabilmek için, aşağıda bu duruma özgü bazı temel özellikleri paylaşacağız.
Yetişkin Otizmine Sahip Bireylerde Yaygın Özellikler
Daha önce de belirtildiği gibi OSB (Otizm Spektrum Bozukluğu) oldukça değişken olup kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Ancak, otistik bireylerin genellikle zorluk yaşayabildiği iki temel alan vardır:
- Sosyal iletişim ve etkileşim: Otistik bireyler sohbet etmeyi, duygularını paylaşmayı, başkalarının ne düşündüğünü ve hissettiğini anlamayı, beden dilini yorumlamayı ve sosyal durumları yönetmeyi zor bulabilirler.
- Tekrarlayıcı davranışlar: Otistik bireyler ileri geri sallanmak, ellerini çırpmak ya da belirli kelimeleri/ifadeleri tekrar etmek gibi tekrarlayıcı hareketler yapabilir. Ayrıca duyusal farklılıklar (örneğin ışığa aşırı hassasiyet) yaşayabilir ve belirli konulara yoğun, odaklanmış ilgi gösterebilirler. Rutin onlar için çok önemlidir ve küçük değişiklikler bile sıkıntı yaratabilir.
Otistik bireyler nörotipik bir ortamda bu zorluklarla karşılaşabilir, ancak pek çok nöroçeşitli birey son derece yeteneklidir ve belirli alanlarda üstün başarı gösterebilir. Bu nedenle, bu tür nöroçeşitliliğe sahip bireylerin topluma dâhil edilmesi ve entegre edilmesi için çabaların sürdürülmesi önemlidir.
Yetişkin Otizmine Yönelik Damgalamayı (Stigma) Azaltmak
Ne yazık ki, birçok yetişkin otistik birey belirtilerini uzun süre “maskeliyor” veya “kamufle ediyor” olabilir. Bu durum, zamanla stres, kaygı ve depresyona yol açabilir. Jadav & ve Bal tarafından yapılan bir araştırmada, çocuklukta tanı alanlara kıyasla yetişkinlikte tanı alan bireylerin kaygı, depresyon veya başka bir ruh sağlığı bozukluğu tanısı alma olasılığının üç kat daha yüksek olduğu bulunmuştur. Ancak bu böyle olmak zorunda değildir.
Yetişkin otizmi etrafındaki damgalamayı azaltmak ve farkındalığı artırmak, tanı almayı normalleştirmeye yardımcı olabilir. Her ne kadar belirli bir “test” olmasa da eğitimli bir ruh sağlığı uzmanı; tıbbi geçmiş, görüşmeler, bilişsel testler ve OSB değerlendirmesi aracılığıyla doğru bir tanı koyabilir. Daha fazla kişinin erken tanı alması, destek alma ve semptomları yönetme açısından önemli bir fırsat sunar.
Ancak, nitelikli bir uzmana ulaşmak zor ve pahalı olabilir; bu da birçok kişinin ihtiyaç duyduğu desteğe ulaşmasını engelleyebilir. Ayrıca, geç yaşta tanı almak, kişinin kendilik algısını yeniden yapılandırmasını ve uyum sağlamasını zorlaştırabilir.
Yine de resmî bir tanı almak faydalı olsa da, yetişkin otizmi olduğunu düşünen kişileri desteklemenin birçok genel yolu vardır.
- Destek gruplarına katılmak ve
- Bir terapistle çalışmak, iletişim becerilerini geliştirmeye, ilişkiler kurmaya ve duyguları düzenlemeye yardımcı olabilir.
- Danışmanlık hizmeti, kaygı ve depresyonla mücadele eden otistik yetişkinlere destek sağlayabilir.
- Ayrıca OSB, DEHB gibi diğer nörogelişimsel bozukluklarla birlikte görülebildiği için, bazı durumlarda ilaç tedavisi de yararlı olabilir.
Kaynakça: https://www.sacap.edu.za/blog/applied-psychology/creating-awareness-about-adult-autism/
Türkçeye Çeviren – Düzenleyen: Fatih Özmez
