Bilişsel Yorgunluk ve Karar Verme Tükenmişliği

 Bilişsel Yorgunluk Nedir?

Bilişsel yorgunluk, uzun süreli zihinsel çabanın ardından dikkat, hafıza ve karar verme gibi bilişsel işlevlerde yaşanan düşüşle kendini gösterir. Bu yorgunluk türü fiziksel değil, zihinseldir. Belirtileri arasında:

- Odaklanma güçlüğü
- Kolayca dikkat dağılması
- Unutkanlık
- Hızlı sinirlenme
- Düşünsel bulanıklık

yer alır.

 Karar Verme Tükenmişliği (Decision Fatigue)

Karar verme tükenmişliği, gün içinde çok fazla karar vermek zorunda kalan bireylerde görülen zihinsel tükenme durumudur. Her karar, zihinsel enerji gerektirir. Küçük ya da büyük fark etmeksizin, kararların toplamı bireyi zihinsel olarak tüketebilir. Bu durumun sonuçları:

- Hızlı ama düşünülmemiş kararlar alma
- Erteleme ve karar verememe hali
- Kararsızlık nedeniyle stres artışı
- “Ne yaparsam yapayım yanlış olacak” duygusu

 Neden Artıyor?

- Dijital çağda sürekli bağlantı hâlinde olmak
- Seçenek bolluğu (alışveriş, sosyal etkileşim, yaşam tarzı tercihleri)
- Çoklu rol baskısı (ebeveyn, çalışan, öğrenci, partner vs.)
- Mükemmeliyetçilik ve hata yapma korkusu
- Planlama yerine anlık tepkilerle yaşama eğilimi

 Nasıl Baş Edilir?

1. **Rutin oluşturmak:** Günlük hayatın belirli kısımlarını otomatikleştirmek, zihinsel yükü azaltır.
2. **Önceliklendirme:** Her şey aynı anda karar verilmesi gereken bir mesele değildir.
3. **Mola vermek:** Zihni boşaltacak aktiviteler (yürüyüş, doğa, nefes egzersizi) bilişsel kapasiteyi yeniler.
4. **Karar zamanları belirlemek:** Tüm kararları akşam saatlerine bırakmamak, zihnin en taze olduğu saatleri (sabah) kullanmak.
5. **Kendine şefkat:** Hata yapmanın doğal olduğunu ve her kararın mükemmel olamayacağını kabul etmek.
6. **Karar sonrası ruminasyondan kaçınmak:** Verilen kararların ardından sürekli “doğru mu yaptım” sorusunu sormamak.

 Terapötik Yaklaşım

Terapide danışanın karar alma süreçleri, bilişsel kalıpları ve stres yanıtları birlikte analiz edilir. Gerektiğinde bilişsel davranışçı teknikler, karar ağacı çalışmaları, dikkat egzersizleri veya yaşam düzenleme planları uygulanır.

 Sonuç

Bilişsel yorgunluk, günümüzün görünmeyen ama derin etkiler yaratan problemlerinden biridir. Karar verme süreçlerini sadeleştirmek, zihinsel kaynakları korumak ve kendine şefkat göstermek; sadece daha sağlıklı kararlar almamıza değil, genel psikolojik iyi oluşumuza da katkı sağlar.


Hazırlayan: Uzman Psikolog Mustafa Cem Oğuz