YETERSİZ ANNE-BABA DAVRANIŞLARI
Anne Babanın bütün davranışları çocuğun ilerideki yaşamını olumlu ya da olumsuz etkilemektedir. Çocuğun ileride hayatın zorluklarıyla başa çıkabilme yeteneğini derinden etkileyip çeşitli ruh hastalıklarına karşı hassasiyet oluşturabilir. Psikolojik bakış açıları çocuğun anne baba ya da birincil bakıcılarla olan erken sosyal etkileşimleri sırasında edindiği öğrenim ve davranışlara dikkat eder.
Bütün ilişkilerde olduğu gibi bir anne baba-çocuk ilişkisi de iki yönlü olduğunu unutmamak gerekir. Yani ilişkilerde bir kişinin davranışları diğerinin davranışlarını da etkiler. Bu nedenledir ki çocuğunuzun yanında ya da ona karşı sergilediğiniz davranışlar ile ona ayna olursunuz. Siz fark etmeden çocuğunuz sizin en önemsiz gördüğünüz bir davranışı bile belleğine kaydeder ve aynı davranışı sergilemeye başlar.
Bazı çocuklar daha sessiz, sakin ve uyumludur. Böyle çocukları sevmek daha kolaydır. Bazı çocuklar ise daha zor mizaçlı, uyumsuz ve hareketlidir böyle çocukların anne babalarına çocuklarıyla ilgilenmek çok zor ve stresli gelir. Zor mizaçlı çocuklar ile ilgilenen anne babaların sinirli, düşmanca ve eleştirel tepkiler sergilediği görülür. Bunun dışında bazı örnekler verecek olursak; anne babası alkolik olan bir çocuk, diğer çocuklara göre okula devamsızlık ve madde kullanım oranı yüksektir. Anne babanın müdahaleci ya da geri çekilmiş davranışı, aşırı yönetici veya yönetme ve disiplin altına almada etkisizliği; çocukta okulu bırakma isteği, öz saygı düşüklüğü, yüksek düzeyde kaygı ve depresyona neden olur.
Çocukların gelişiminde farklı şekillerde etki gösteren anne babalık davranışları dört gruba ayrılmıştır.
1.Otoritatif Anne Babalık; Çocuğun erken sosyal gelişimi açısından en olumlu görülen anne babalık davranışıdır. Bu gruptaki anne babalar hem çok cana yakındır hem de belirli davranışlar ile ilgili sınırlar oluştururken bu sınırlar içerisinde makul bir özgürlük alanı bırakmaya dikkat ederler. Çocuklarının ihtiyaçlarına bu sınırlar dâhilinde dikkatli ve duyarlı davranma eğiliminde olurlar. otoritatif anne babaların çocukları; enerjik, sıcakkanlıdır ve çevreyle ilişkilerindeki genel yeterlilikleri gelişmiştir. Arkadaş canlısı olma eğilimindedirler ve bağlanma ilişkileri genellikle güvenlidir. Ergenlik dönemine dek okulda da başarılı oldukları görülmüştür.
2.Otoriter Anne Babalık; bu gruptaki anne babaların denetin düzeyi yüksek, cana yakınlık düzeyi düşüktür. Genellikle soğuk ve talep kârdırlar. Çocukları istenileni yapmadığında ceza yöntemine başvururlar. Onaylama ya da önceliklerin askıya alınması yerine, fiziksel cezalandırma biçiminde
Otoriter anne babaların çocukları; sinirli, asabi ve karamsar görünür. Sosyal yeterlilikleri ve okul başarısındaki yeterlilikleri otoritatif anne babaya sahip çocuklara oranla daha düşüktür, özellikle erkek çocukları sosyal ve bilişsel becerilerde daha zayıftır. Otoriter babaları olan erkek çocuklarının madde bağımlılığına ve suça eğilimi daha yüksektir.
3.İzin verici/şımartıcı Anne babalık; bu gruptaki anne babaların cana yakınlık düzeyi yüksek, disiplin ve denetim düzeyi düşüktür. Yumuşak anne babalık davranışı çocuk ve ergenlerde saldırgan davranışlar sergilemesine yol açar. Aşırı müsamaha gösterilmiş çocuklar genellikle sabırsız, düşüncesiz, bencil, şımartılmış olurlar. Ergenlikte ise okul başarıları daha düşük olma olasılığı vardır. Anti sosyal davranışlar daha fazla görülür. Gerçeklerle yüzleşmek durumunda kaldıklarında karmaşa ve uyum güçlükleri yaşarlar.
4.İhmalci/ilgisiz Anne Babalık; bu gruptaki anne babalar hem cana yakınlık düzeyi hem de denetim düzeyleri düşüktür. Çocuklarından kopuk olurlar ve onları desteklemezler. Bu davranış tutumu erken çocukluk döneminde bağlanmada problemlere, ilerleyen dönemler de dengesizliğe, davranım sorunlarına ve düşük öz saygıya neden olur. İlgisiz anne babaların arkadaşlarıyla olan ilişkilerinde ve okul başarılarında sorunlar sergiler.
Yeterli anne baba davranış ve tutumları nelerdir?
Aile bireyleri çocuğun bağımsız bir birey olduğunu bilir ve çocuk konuşmaya teşvik edilir. Duygu ve düşüncelerini birbirlerine rahatça ifade edebilir, birbirlerine karşı açık ve net olur, ev ile ilgili alınması gereken bir karar var ise çocuklara da söz hakkı verilir. Herkese eşit söz hakkı verilir. Ortada çözülmesi gereken bir problem varsa o problemi hep birlikte çözmeye çalışılır. Anne baba çocuklarını koşulsuz bir sevgi ile kabul ederler ve çocuğunun ilgilerini, yeteneklerini göz önünde bulundurarak bunları geliştirecek ortam hazırlarlar. Aile içerisinde kabul gören ve görmeyen davranışlar ve sınırları bellidir. Çocuk alacağı kararlarda bu sınırlar dâhilinde özgür bırakılır. Anne babalar çocuklarında görmek istemediği davranışları kendileri de yapmayarak iyi bir model olurlar.
Yukarıda belirtilen tutumlarda yetişen çocuklar; kendi inandığı değerleri sonuna kadar savunabilen, sınırlarını bilen, iyi ilişkiler kurabilen, başkalarının fikirlerine saygı duyan, kendileriyle barışık, hoşgörülü bireyler olurlar.
Psikolog Duygu Yakupoğlu