Yapay Zekâ Tabanlı Sohbet Botlarının (ChatGPT) Kullanımının Bilişsel İşlevler Üzerindeki Etkisi: Beyin Yavaşlıyor mu?
1. Bilişsel Tembellik ve Otomatik Yanıt Alışkanlığı
ChatGPT gibi sohbet botları, bireylerin soru sormasını, araştırma yapmasını ve bilgiyi analiz etmesini kolaylaştırsa da, bu süreçlerin bireysel olarak yapılmaması, zamanla zihinsel tembelliğe yol açabilmektedir. Zihinsel tembellik, bireyin eleştirel düşünmeden hazır yanıtları kabul etmesine ve problem çözme sürecinde pasifleşmesine neden olabilir. Bu durum uzun vadede prefrontal korteksin aktif kullanılmamasıyla ilişkili olarak nöroplastisite düzeyinde değişiklikler yaratabilir.
2. Hızlı Tüketim Kültürü ve Dikkat Dağınıklığı
ChatGPT’nin sunduğu hızlı bilgi akışı, kullanıcıların derinlemesine düşünmeden kısa ve yüzeysel bilgilerle yetinmesine yol açabilmektedir. Bu durum, dikkat süresinde kısalma, odaklanma güçlüğü ve yüzeysel öğrenme gibi sonuçlar doğurabilir. Özellikle ergenlerde bu etki, gelişmekte olan dikkat sistemleri üzerinde belirginleşebilir.
3. Problem Çözme ve Yaratıcılıkta Azalma
Sürekli dışsal kaynaklardan bilgiye ulaşan bireylerde, kendi başına düşünme, sentezleme ve yaratıcı fikir üretme becerilerinde azalma gözlemlenebilir. Özellikle akademik veya profesyonel gelişim süreçlerinde bu durum, bireyin üretkenliğini olumsuz etkileyebilir.
4. Psikodinamik Açıdan Bağımlılık Eğilimi
ChatGPT gibi sistemlere sık başvurma, bireyde güvenli bir ‘dijital ebeveyn’ arayışına dönüşebilir. Bu durum, özellikle içsel rehberlik geliştirme sürecinin zayıflamasına ve bireyin karar alma süreçlerinde dış kaynaklara bağımlı hale gelmesine neden olabilir. Psikodinamik açıdan bu durum, bireyin özerklik gelişiminde gerilemeye ve benlik saygısında düşüşe yol açabilir.
5. Denge ve Bilinçli Kullanım Önerileri
Yapay zekâ tabanlı sohbet botlarının verimli kullanımı için, bireylerin bu araçları bir 'yardımcı' olarak konumlandırması önemlidir. Kendi düşünme süreçlerini tamamen devretmek yerine, yapay zekâyı bir düşünce partneri olarak görmek ve aktif zihinsel çabayı sürdürmek gerekir. Ayrıca, dijital detoks zamanları belirlemek, yaratıcı faaliyetlere yer vermek ve okuma-anlama pratiğini artırmak da bu dengeyi korumaya yardımcı olabilir.
Sonuç
ChatGPT gibi yapay zekâ tabanlı araçlar, bilgiye erişimde büyük kolaylıklar sağlasa da, zihinsel işlevlerin gerilememesi adına dikkatli ve dengeli bir kullanım gereklidir. Psikolojik dayanıklılık, bilişsel esneklik ve öz-düşünüm becerilerinin sürdürülebilmesi için bireyin aktif zihinsel çabaya devam etmesi şarttır.
Hazırlayan:
Uzman Psikolog Mustafa Cem Oğuz
