TIBBİ BİYOKİMYA LABORATUVARI HEMATOLOJİ BİRİMİ

GİRİŞ

Hastanelerde laboratuvar organizasyonları tüm biyolojik örneklerin laboratuvar testlerinin yapılmasını ve raporlandırılmasını sağlayan birimlerdir. Günümüzde laboratuvar çalışmalarında hedef, test isteklerinin yapılmasından sonuçların ilgili yerlere ulaşmasına kadar geçen süreyi kısaltmaktır. Bu sürenin önemli bir bölümü (%55-60) preanalitik evredir. Laboratuvar informasyon sistemi (LİS) ve Hastane Otomasyon Sistemlerinin (HOS) geliştirilmesiyle bu süreler ideal zamanlara yaklaşmıştır.

Laboratuvar akreditasyonu, laboratuvarın yetkili bir kurum tarafından uluslararası kabul görmüş teknik kriterlere göre değerlendirilerek yaptığı tetkiklerin doğru ve güvenilir olduğunun resmen tanınmasıdır. ISO 15189 ve 17025 standartları bir laboratuvarın akreditasyonu için genel şartları açıklayan standartlardır. Hastanemizde ISO 9001:2000 toplam kalite yönetimi sistemini kurulmasıyla birlikte laboratuvar yönetim ve organizasyonu da standartın mantığına göre revize edilmiştir..

Hastanelerde laboratuvar hizmetlerinde yaşanan sorunların önemli bir kısmı laboratuvar işleyişinin hasta ve personel tarafından yeterince bilinmemesi ve iletişim eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Test sonuçlarının eksik çıkması, kaybolması, test öncesi uyulması gereken kurallara uyulmaması, yanlış örnek kabı seçimi, yetersiz örnek alınması, yanlış test gününde hastaneye gelinmesi, eksik test girişi yapılması, kan transferlerinin laboratuvara geç yapılması vb. en çok karşılaşılan sorunlardır. Hem bu tür sorunları azaltabilmek hem de laboratuvar işleyişini başta klinisyenler olmak üzere diğer hastane çalışanlarıyla paylaşabilmek amacıyla bu laboratuvar rehberi hazırlanmıştır.

Bu rehberde Laboratuvar Merkezi Hematoloji Birimi’nin işleyişi, test profili, tetkik girişinden sonuçların gönderilmesine kadar olan süreç (LİS / HOS), laboratuvarın analitik kalite çalışmaları, testlerin çalışılma yöntemleri, çalışılma zamanları, teste göre numune türü / numune kabı seçimi, numunelerin kabul / red kriterleri, sonuçların raporlanma zamanları, normal değerleri, varsa panik değerleri ve kısaca testlerin klinik yararları hakkında bilgilere yer verildi.

HEMATOLOJİ TESTLERİ ÖNCESİNDE HASTALARIN DİKKAT ETMESİ GEREKEN KONULAR

 

Yapılan testlerden doğru sonuç elde edebilmemiz için burada belirtilenleri bütünüyle okumanız çok önemlidir. Lütfen aşağıda belirtilen konuları inceleyiniz.

*Günlük biyolojik ritim, egzersiz, açlık, diyet, ilaç alınması veya sigara kullanılması birçok laboratuvar tetkikini etkilemektedir. Bu nedenle, laboratuvar tetkikleri için SABAH KAN VERİLMESİ önerilir.

*Fiziksel aktivitenin testler üzerine kısa ve uzun vadeli etkileri vardır. Bu nedenle tetkik için hastanemize gelmeden önce ağır ve zorlayıcı egzersizden kaçınılmalıdır, kan vermeden önce YARIM SAAT KADAR DİNLENMİŞ olmanız önerilir.

*Genel olarak tüm testler için 10 – 12 SAATLİK AÇLIK sonrası kan verilmesi laboratuvarımız tarafından önerilmektedir. Test için kan vermeye gelmeden önceki gece saat 21:00'den sonra SU HARİÇ HİÇBİR ŞEY YEMEYİNİZ. İhtiyaç duyduğunuz miktarda su alabilirsiniz. Laboratuvar testlerimize bir etkisi olmayacaktır. BU SURE BOYUNCA SİGARA, ÇAY ve KAHVEDEN SAKININIZ.

*Birçok ilaç laboratuvar testlerini değişik biçimlerde etkileyebilmektedir. Kullandığınız ilaçlar hakkında doktorunuzdan bilgi isteyiniz. Düzenli kullandığınız ilaçlar var ise, doktorunuz almamanızı söylemediği sürece kesinlikle günlük düzeninizi bozmaksızın ilaçlarınıza devam ediniz.

*Ayrıca kanın hemolizli (kırmızı kan hücrelerinin parçalanmış olması) bulanık, (yüksek şilomikron düzeyi) ve ikterik (yüksek bilirubin düzeyi) olması laboratuvarımızda yapılan tüm testlerin ölçümünü etkileyeceğinden sonuçların bu özellikler göz önünde bulundurularak değerlendirilmesi gerekmektedir.

Bu nedenlerle hastalara önerilerimiz;

*Hematolojik laboratuvar tetkikleri için 10 – 12 saatlik açlık sonrası sabah kan verilmesi

*Tetkik için hastanemize gelmeden önce ağır ve zorlayıcı egzersizden kaçınılması, kan vermeden önce yarım saat kadar dinlenilmesi

*Gece saat 21:00'den sonra su hariç hiçbir şey yenilip içilmemesi

*Düzenli kullanılan ilaçlar var ise doktora danışılmasıdır.

GENEL LABORATUVAR BİLGİLERİ

 

LABORATUVARMERKEZİ HEMATOLOJİ BİRİMİ’NİN İŞLEYİŞİ

Test Girişleri

Test girişleri istem yapan ilgili poliklinik, servis ve acil servis sekreterleri tarafından hastane otomasyon sisteminde (HOS) hasta sayfasında yer alan “tetkik” menüsü seçilerek yapılır. Test seçimi tamamlandıktan sonra hastalar istem belgeleri ile birlikte poliklinikten ilgili laboratuvar kayıt ve örnek alma birimine yönlendirilir. Test girişleri ve kanların barkodlanması örnek alma birimleri ve laboratuvar kayıt biriminde yapılır. Acil biriminde ve servislerde test girişleri bölüm sekreterince yapılır.

Dikkat: Testlerin tam ve zamanında çıkması için tetkik girişleri tam eksiksiz olmalıdır. Tetkik girişleri onaylandıktan sonra test eklenmemelidir. Çünkü onay sonrası işaretlenen testler laboratuvar informasyon sistemi (LİS) tarafından görülmeyecektir. Onay sonrası her yeni test isteği için yeni bir HOS girişi ve LİS kaydı yapılması gerekir. Bu işlemden sonra eğer örnek laboratuvarda ise laboratuvarı telefonla arayarak eklenen test ve yeni giriş hakkında bilgi verilebilir.

Numunelerin alınması ve laboratuvara transferi

Polikliniklerden yapılan test isteklerinin LİS’e kaydı yapıldıktan sonra kan örneği için testlere göre uygun örnek tüpü seçimi yapılır, seçilen tüplere barkod etiketler yapıştırılır. Hastalara sonuçların ne zaman çıkacağı ve sonuçlarını nereden alabileceği bilgileri verilir. İlgili polikliniğin örnek alma birimlerinde kan alma işlemi gerçekleştirilir. Bebek kan alma işlemi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Polikliniği ve servislerde ilgili doktor tarafından alınmaktadır.

Servisler ve acilde hastaların örnekleri kendi birimlerinde alınır. Test istekleri HOS’a girildikten sonra ilgili laboratuvara kayıt (LİS) ve örnek kaplarına barkod etiketi yapıştırılması için posta ya da pnömatik sistem yardımıyla ilgili örnek alma birimine gönderilir. Örnek alma ve transferinde ne kadar hızlı davranılırsa sonuçlar daha kısa sürede çıkacaktır.

Damar yolu açık hastalarda kan alma için hastanın diğer kolu kullanılmalıdır. Tıkanmaması için heparinize edilen kateterlerden koagülasyon testleri için kan alınmamalıdır. Kan alma işlemi poliklinikte hemşireler, servislerde ise intörn ve asistanlar tarafından yapılmaktadır. Özellikle intörn ve asistanların servis değişiminden sonra test örneklerinin alımı ve transferi konusunda ilgili servis sorumlularınca bilgilendirilmesi olabilecek aksaklıkların giderilmesi açısından önemlidir.

Numunelerin laboratuvara kabulü, ayrıştırılması

Kan örnekleri laboratuvara gelince, LİS girişi kontrol edilir. LİS’den yapılan test isteklerine bakılarak örnek kabının uygunluğu, örnek miktarı (tüpteki işaretli çizgiye kadar alınıp alınmadığı), pıhtılaşma, barkodlama vb. kontrolü yapılır.

 

REFERANS ARALIĞI

Testler için belirtilen referans aralığı sağlıklı bireylerden elde edilen değerlerin %95’ ini içeren grubu temsil eder ve test sonucunu değerlendirmek için genel bir baz oluşturur. Çeşitli faktörlere bağlı olarak bu değerler hastadan hastaya varyasyonlar gösterebilir. Analiz yönteminin değiştiği durumlarda metoda bağlı olarak referans aralığı da değişebilir.

KALİTE GÜVENLİĞİ

İç kalite kontrol programı uygulaması ile her gün iki seviyeli (Normal ve Düşük) kontrol örnekleri çalışılarak günlük ve günler arası performans denetlenmektedir.

Dış kalite kontrol programı uygulamasında ise, analizi yapılan dış kalite kontrol örnekleri dünyanın her yerinden bu programa katılmış çok sayıda laboratuvarın sonuçları ile karşılaştırılır ve gerçek değere uygunluk denetlenir.

Laboratuvarımız kalite güvenliği için ONEWORLD,RIQAS (Tam Kan Sayımı ve Koagülasyon), LABQUALİTY (Varyant), UKNEQAS ,SEROCON gibi uluslar arası düzeyde çok sayıda laboratuvarın katıldığı dışkalite kontrol programlarına katılmaktadır.

Sonuçların Klinik Uyumluluğu

Test istem formuna veya LIS’ in ilgili bölümüne hasta ile ilgili bilgilerin yazılması bulguların değerlendirilmesi açısından çok değerlidir.

Klinik tablo ile uyumsuz olduğu düşünülen sonuçlarda laboratuvar ile mutlaka temasa geçilmelidir. Hasta örnekleri her zaman taze çalışılması en ideal çalışma olmakla birlikte numune tekrarı olamayacağı durumlar düşünülerek; Tam kan sayımı birimimizde 24 Saat, koagülasyon birimimizde gün içinde ve hematolojik testlerin yapıldığı birimimizde ise testin özelliğine göre saklandığı için, gerektiğinde testler aynı örnekte tekrarlanabilmekte yada yeni testler eklenerek yeniden değerlendirme yapmak mümkün olabilmektedir.

NUMUNELERİN ALINMASI VE HAZIRLANMASI

Kan Numunelerinin Alınması Venöz Kan Alımı

Açlık gerektiren testler için 8-12 saat açlık gerekir.

İlaç tedavisinin sürdüğü durumlarda örneğin alınması sabah ilaç alımından önce yapılmalıdır.

Kan alımı esnasında hasta yatar veya oturur pozisyonda olmalıdır.

Prognoz izlenmesi için istenen testlerle ilgili kan örnekleri hastadan her zaman aynı pozisyonda alınmalıdır.

İğne ucu mümkün olduğu kadar geniş seçilmelidir.

Turnike kolda 30 saniyeden fazla sıkılı kalmamalıdır.

Turnike iğnenin başarılı bir şekilde damara yerleştirilmesinden sonra çözülmelidir.

Enjektör ile kan alımı esnasında kanın tüpe kuvvetli aspirasyonundan kaçınılmalıdır.

 

Kan örneği 9:1 oranında sodyum sitrat içeren mavi kapaklı tüplere alınır.

Venöz kan alımı esnasında damara ilk seferde zorlamadan girilmeli, turnike çok sıkı olmamalıdır. Eğer kan yavaş ve zorlama ile geliyor ise diğer koldan tekrar doğru kan örneği alınmalıdır.

Kan örneğinin sodyum sitrat ile karışabilmesi için tüpler işaretli çizgiye kadar tam olarak doldurulmalı ve 8-10 kez çok yavaşça altüst edilerek kanın antikoagülan ile tam teması sağlanmalıdır.

Hirudinli tam kan

Tüp: Beyaz kapaklı hirudinli tüp

Kan beyaz kapaklı Hirudinli tüpe alınır.

Venöz kan alımı esnasında damara ilk seferde zorlamadan girilmeli, turnike çok sıkı olmamalıdır. Eğer kan yavaş ve zorlama ile geliyor ise diğer koldan tekrar doğru kan örneği alınmalıdır

Hemolizli örnek kesinlikle kabul edilmez.

Koagülasyon testleri için alınan sitrat plazma örneği 20-25ºC’de 4 saat stabildir. Bu sürede test edilmelidir. Bu nedenle etiket üzerine örnek alınış saati not edilmelidir.

Kan örneğinin hirudin ile karışabilmesi için tüpler işaretli çizgiye kadar tam olarak doldurulmalı ve 8-10 kez çok yavaşça altüst edilerek kanın antikoagülan ile tam teması sağlanmalıdır.

Kan Örneklerinin korunması

Kan alımı sonrasında numune direk olarak güneş ışığı almayacak şekilde pıhtılaşma süreci bitene dek oda ısısında bekletilir. Bu süre genellikle 20-25 dakika kadardır. Bu süre sonrası serumun santrifüj ile pıhtıdan ayrılması gerekir. Örneğin tam kan, sitratlı tam kan, EDTA’lı tam ve hirudinli tam kan olarak uzun süre bekletilmesi, örnekteki elektrolit konsantrasyonlarında, enzimlerin aktivitesinde, hematoloji ve pıhtılaşma parametrelerinde çeşitli değişikliklere yol açar.

Uygun numune toplanması ile ilgili genel prensipler:

Numuneyi temin etmek için doğru anatomik bölge seçilmelidir. Endojen mikrobiyal flora ile kontaminasyonu önlenmelidir.

Numune uygun teknik ve steril ekipmanla toplanmalıdır. Aseptik teknikler uygulanmalıdır.

İnfeksiyonun akut safhasında antibiyotik tedavisi başlanmadan alınmalıdır. Başlanmış ise numune yeni antibiyotik dozu verilmeden hemen önce alınmalı ve laboratuvar bilgilendirilmelidir.