Şema Modları: Hangi Duygusal Tepkiyi Veriyorsunuz?
Hepimiz zaman zaman belirli olaylar karşısında yoğun duygusal tepkiler veririz. Bazen çocuk gibi kırılır, bazen kendimizi aşırı savunmacı hisseder, bazen de hiçbir şey olmamış gibi davranarak duygularımızı bastırırız. Peki, bu tepkilerin kökeni ne?
Şema Terapi’ye göre bu tepkiler, geçmişte geliştirdiğimiz şema modları ile ilgilidir. Şema modları, yaşadığımız olaylara verdiğimiz anlık ruh hali değişimleri ve davranış kalıplarıdır. Bazı modlar bizi savunurken, bazıları zarar verir. Peki, sizin hangi modlarınız baskın? Gelin birlikte keşfedelim!
Şema Modları Nedir?
Şema modları, çocukluk ve ergenlik döneminde geliştirdiğimiz derin psikolojik kalıpların (şemaların) tetiklenmesiyle ortaya çıkan geçici ruh halleri veya kişilik bölümleridir. Bunlar, yaşadığımız olaylara karşı verdiğimiz duygusal, bilişsel ve davranışsal tepkileri şekillendirir.
Örneğin, biri sizi eleştirdiğinde hemen kendinizi küçümseyerek içe kapanıyor ya da tam tersi öfkeyle tepki veriyorsanız, aslında bilinçsizce bir şema modu içinde hareket ediyorsunuz.
Şema modları dört ana gruba ayrılır:
-
Çocuk Modları – Geçmişte yaşadığımız duygusal ihtiyaç eksikliklerinden kaynaklanır.
-
Ebeveyn Modları – İçselleştirdiğimiz sert ve eleştirel ebeveyn seslerinden oluşur.
-
Başa Çıkma Modları – Zor duygularla baş etmek için geliştirdiğimiz savunma mekanizmalarıdır.
-
Sağlıklı Yetişkin Modu – Gerçekçi, dengeli ve olgun bir bakış açısıyla hareket eden modumuzdur.
Şimdi bu modları tek tek inceleyelim.
1. Çocuk Modları: Yaralı Yönlerimiz
Çocuk modları, özellikle sevgi, güven, korunma ve destek ihtiyaçlarımız karşılanmadığında gelişir. Bu moddayken duygularımızı kontrol etmekte zorlanır ve aşırı hassaslaşabiliriz.
🔹 Terk Edilmiş / Yalnız Çocuk Modu
"Kimse beni gerçekten sevmiyor. Herkes eninde sonunda beni bırakacak."
Bu moddayken kendimizi yalnız, güvensiz, sevilmeye layık olmayan biri gibi hissederiz. Genellikle kaygı bozukluğu ve depresyonla ilişkilidir.
🔹 Kızgın / Öfkeli Çocuk Modu
"Kimse beni anlamıyor! Neden hep ben haksızlığa uğruyorum?"
Bu mod, çocuklukta duygusal ihtiyaçlarımız karşılanmadığında oluşur. Aşırı sinirli, tahammülsüz ve patlamaya hazır hissederiz.
🔹 Dürtüsel / Disiplinsiz Çocuk Modu
"Ben ne istersem onu yaparım!"
Bu modda kişi, anlık hazlarını tatmin etmek için düşünmeden hareket edebilir. Bağımlılıklara ve dürtüsel davranışlara yol açabilir.
🔹 Mutlu Çocuk Modu (Sağlıklı Bir Mod!)
"Kendimi güvende, neşeli ve huzurlu hissediyorum."
Bu mod, şemalarımız üzerinde çalıştıkça ve sağlıklı ilişkiler kurdukça gelişir. Kendimizi mutlu, sevgi dolu ve enerjik hissettiğimiz bir ruh halidir.
2. Ebeveyn Modları: İçimizdeki Eleştirel Sesler
Ebeveyn modları, genellikle çocuklukta içselleştirdiğimiz olumsuz ebeveyn figürlerinden oluşur. Bu moddayken kendimize çok sert ve acımasız davranırız.
🔹 Cezalandırıcı Ebeveyn Modu
"Ben başarısızım, değersizim ve cezayı hak ediyorum."
Bu mod, kişinin kendini sürekli sert bir şekilde eleştirmesine ve suçlamasına neden olur. Kendi hatalarını affedemez ve kendine zarar verebilir.
🔹 Talepkâr Ebeveyn Modu
"Mükemmel olmalıyım! Yetersiz olmamalıyım!"
Bu mod, kişinin kendisinden aşırı beklentileri olduğu durumlarda ortaya çıkar. Hata yapmaktan korkar, sürekli başarılı olmaya çalışır ve asla rahatlayamaz.
3. Başa Çıkma Modları: Savunma Mekanizmalarımız
Başa çıkma modları, olumsuz duygularla baş etmek için geliştirdiğimiz otomatik savunma sistemleridir. Ancak çoğu zaman bu modlar, sorunları çözmek yerine daha büyük sorunlara yol açar.
🔹 Teslim Olan Mod (Pasif Kişilik)
"Ne yaparsam yapayım değişmeyecek, en iyisi kabullenmek."
Bu moddayken kişi, şemalarının etkisi altında boyun eğici davranır. Hak ettiği değeri görmediği ilişkilerde kalabilir ve sınır koymakta zorlanır.
🔹 Kaçınan Mod (Duygularını Bastıran Kişilik)
"Bunu hissetmek istemiyorum, görmezden gelmeliyim."
Bu modda kişi, acı verici duygularla yüzleşmemek için kendini uyuşturur. Sosyal medyada saatlerce gezinmek, aşırı yemek yemek veya alkol gibi zararlı alışkanlıklara yönelmek yaygın başa çıkma yöntemlerindendir.
🔹 Aşırı Telafi Eden Mod (Savunmacı Kişilik)
"Zayıf görünmemeliyim, her şeyin en iyisini yapmalıyım!"
Bu modda kişi, geçmişte hissettiği değersizlik duygusunu aşırı çalışarak, rekabet ederek veya başkalarını küçümseyerek telafi etmeye çalışır.
4. Sağlıklı Yetişkin Modu: Şemaları Dönüştürmek
🔹 Sağlıklı Yetişkin Modu
"Duygularımı anlıyorum ve kendime şefkat gösteriyorum."
Bu mod, terapi ve kişisel gelişim çalışmalarıyla güçlenir. Sağlıklı Yetişkin Modu’nda kişi, geçmiş travmalarına teslim olmadan, duygularını olgun bir şekilde yönetebilir, sınırlar koyabilir ve kendisine değer verir.
Sonuç: Modlarınızı Tanıyın ve Dönüştürün!
Şema modları, çocukluk yaralarımızın bugünkü yansımalarıdır. Bilinçli farkındalık geliştirerek hangi modun ne zaman devreye girdiğini anlayabilir ve daha sağlıklı tepkiler vermeyi öğrenebiliriz.
Peki, siz hangi modları en sık deneyimliyorsunuz?
Kendi şema modlarınızı keşfetmek için bir terapistle çalışabilir veya şema terapisi üzerine kitaplar okuyarak kendinizi daha iyi tanıyabilirsiniz. Unutmayın, dönüşüm mümkün! 🌿✨
