Özgüven, kişinin kendisini değerlendirdiğinde kendisinden memnun olup olmaması, kendisini yeterli, başarılı, sevilen, güçlü ve önemli olarak görüp görmediğiyle ilişkilidir. Kişinin kendisinden memnun olması halinde benlik saygısı ve özgüveni yüksek olur. Bu durum bireyin hem kişilerarası hem iş-okul hayatını olumlu yönde etkiler.
Özgüven Nasıl Oluşur?
Dünya’ya ilk gözlerimizi açtığımızdan itibaren bilinçli ve bilinçsiz bir şekilde pek çok davranış sergileriz. Sergilediğimiz bu davranışlar bize bakım veren(anne-baba-bakıcı) kişi ve kişilerden geribildirimler alırız. Yani bu kişiler davranışlarımıza ayna olurlar. Bebeklik döneminden itibaren çocuğun sergilediği davranışlara verdiğimiz tepkiler onun kendi kişiliği ve dünyayı algılamasına etki eder. Çocuğun yaptığı davranış sonrasında etrafındakiler ona gülümsüyor, destekliyor, onaylıyor ve onu sevdiklerini sözle veya fiziksel olarak ifade ediyorlarsa çocuk sevildiğini, bir şeyler başarabildiğini, insanları mutlu ettiğini ve yeterli olduğu algısını geliştirir. Eğer çocuğun davranışına bağırılıyor, azarlanıyor ve öfkeli davranılıyorsa çocuk kendisinin başarısız, yetersiz ve değersiz olduğu fikrine kapılır. Aşağılanma, alay edilme, eleştirilme davranışlarına birkaç kez maruz kalan çocuk kendini yetersiz ve başarısız görerek yeni şeyler denemeyecek ve hata yapmaktan kaçınacak ve özgüveni zedelenecektir. Özgüven bireyin bir şeyleri başardığını görmesiyle gelişen bir kavramdır.
Çocukluk döneminde fiziksel ve duygusal ihtiyaçları giderilmeyen ya da bunun tam tersi olarak ihtiyaçları fazlasıyla giderilen çocuklar da özgüven problemleri yaşanmaktadır. İhtiyaçları zamanında sevgiyle giderilmeyen çocuk kendisinin değersiz olduğunu hissederek kendine güveni oluşmaz. Bunun yanı sıra çocuğu için her şeyi yapan ancak çocuğa bir şeyleri yapma fırsatı ve başarma hissini yaşatamayan ailer de çocuklarının özgüven duygusunun gelişmesine farkında olmadan engel olmaktadırlar. Çocuklarının kendilerine bağımlı hale gelmesine neden olan bu yaklaşım çocuğun toplumsal hayatta ayakları üzerinde durabilmesini güçlendirmektedir. Bu tutumların yanı sıra çevre, okul ve arkadaş ortamı ile çocuğun özgüveni etkileyen faktörlerdir.
Çocuğunuzun Özgüveninin Yüksek Olması İçin Bunları Yapın
Varlığının sizin için ne kadar önemli olduğundan bahsedin. Ona olan sevginizin onun başarısına ya da başarısızlığına bağlı olmadığını, varlığının sizin için çok kıymetli olduğunu, her ne olursa olsun onu daima seveceğinizi söyleyin.
Çocuğunuzun kendisine güveni azaldığında onun iyi olduğu alanları ona hatırlatın. Yaptığı güzel davranışlar için onu takdir edin.
Çocuğunuzun güçsüz olduğu alanlara odaklanıp, güçlü olduğu yanları göz ardı etmeyin. Güçsüz olduğu yanlarına eleştirel ve suçlayıcı şekilde yaklaşmak yerine zayıf olduğu alanları kabul edip geliştirmesi için destek olun.
Her çocuk birbirinden farklıdır ve özeldir. Herbirinin farklı özel ilgi alanlar, yetenekleri ve bakış açıları vardır. Çocuğunuzun ilgi alanlarını keşfedip, becerilerini geliştirmeleri için olanak sağlayıp destek olarak iyi oldukları alanları geliştirip özgüvenlerinin artmasını sağlayabilirsiniz.
Çocuğunuzun fikirleri, ilgi alanları ve uğraşlarıyla ilgi olup, önemseyin. İlgilendiği konular ile ilgili fikir istişaresinde bulunup araştırması ve kendisini geliştirmesine zemin hazırlayın.
Çocuğunuzun ilgi alanındaki konuyla ilgii okuduğunuz gazete yazısı onunla paylaşın. Konuyla ilgili sanatsal gösterileri onunla paylaşıp, onunla ilgilendiğinizi belli edin ve bu etkinliklere katılmasına destek olun.
Her yetişkin gibi her çocuğunda yapabileceği kapasite farklılık gösterir. Çocuğunuzun yapabileceğinden daha fazlasını beklemek onun kendisini baskı altında hissetmesine sebep olup, başarısız olmasını arttıracak ve sizi de hayal kırıklığına uğratacaktır. Bu yüzden çocuğunuzun beceri ve kapasitesinin üstünde beklentiler beklemek hem sizin hem de onun kendisini kötü hissetmesine sebep olur.
Çocuğunuza sorumluluk verin. Kendisine güvenilip sorumluluk verildiğinden bir şeyleri düzene sokmak, takip etmek, görev üstlenmek ve bir şeyler ortaya koymak kendisini yararlı ve önemli hissetmesini sağlayacaktır.
Çocuğunuzun duygu ve düşüncesine kulak verin önce dinleyin sonra eleştirel olmayacak bir şekilde yaklaşın. “Sen nasıl bileceksin, senin yaşın kaç?, Bu söylediğin çok anlamsız, bahsettiğin kadar kötü değil, sen abartmışsın.” gibi ifadelerden kaçının.
Çocuğunuza davranışlarınızla rol-model olduğunuzu unutmayın. Siz ona ve çevrenize nasıl davranırsanız çocuğunuzda sizin davrandığınız gibi davranacaktır.
Çocuğunuza söz ve davranışlarınızla değerli olduğunu hissettirin. “Ben bu şekilde düşünmedim, aslında güzel fikir. Yardımların sayesinde işim daha çabuk bitti, teşekkür ederim.”gibi ifadelerle düşüncelerini kabul ettiğinizi belirtin.
Çocuğunuzun Özgüvenini Azaltacak Söylemler ve Davranışlar
Etiketlemek: Bizimki tembel, yapamaz.
Dalga Geçmek/Aşağılamak: Davranışa bak hala bebek gibi.
Karşılaştırmak: Abin olsaydı böyle yapmazdı.
Suçlayıcı davranmak: Senin davranışın sonucu böyle oldu.
Eleştirmek: Bu kıyafet tarzı sana hiç yakışmamış.
Özgüveni Az Olan Bireylerin Kişilik Özellikleri
Kendilerinden memnun değildirler.
Kendilerine karşı fazlasıyla eleştirel davranırlar.
Karar almakta zorlanırlar ve devamlı onay isterler.
İnsiyatif alamaz ve başkalarına ihtiyaç duyarlar.
İlişkilerinde sınır koymakta zorlanırlar.
Kendileri ifade etmekte zorlanırlar.
Utangaçtırlar.
Eleştiriye karşı kapalıdırlar.
Sosyal ortamlardan kaçınırlar.
Başarılı ve iyi olduğu yönleri göremezler.
İstek ve ihtiyaçlarını dile getirmekte zorlanırlar.
Diğer insanların kendilerini sevmeyeceğini ve değersiz olduklarını düşürler.
Diğerlerine “hayır” demekte zorlanırlar ve diğerleri tarafından kulllanılırlar.
Özgüvenli Bireylerin Özellikleri
Kendileri ve çevreleriyle barışıktırlar.
Oldukları kişiden memnundurlar.
Sevilen, değerli biri olduklarını düşünürler.
Başarısızlıklara takılmak yerine ders çıkarıp önlerine bakarlar.
Yeni bir ortama, işe, gruba girmekten çekinmezler.
Kendi başlarına karar alırlar ve düşüncelerinin arkasında dururlar.
Sorumluluk almaktan korkmazlar.
Sorunlar karşısında kaygılanmak yerine çözüm odaklı davranırlar.
Övgüleri kabul eder, kendisi de başkalarını övmekten mutluluk duyar.
Hayatı daha olumu ve umut dolu olarak algılarlar.
Eleştirilmeyi gelişmenin bir parçası olarak görürler.
Başka fikirlere ve yeniliklere açıktırlar.
Özgüven Nasıl Geliştirilir?
Çocukluk döneminden itibaren yaşantıların oluşturduğu bir durum olan özgüven problemini bir uzman eşliğinde çözebilirsiniz. Bunun için bilişsel davranışçı ve dinamik terapi ekolleriyle çalışsan bir uzmandan destek almanız hayatınızın geri kalan döneminde daha mutlu, kendinizden emin ve güçlü biri olarak yaşamanızı sağlayacaktır.
