MANİPÜLE EDİLİYOR MUYUM ?
Manipülasyon; bir kişinin diğerini etkisi altına alması, bilinçli olarak yönlendirmesi ve isteği dışında davranmaya zorlaması durumudur (Chapaux-Morelli ve Couderc, 2017: 8-9). Psikolojik manipülasyon, yetersiz, aldatıcı ve hatta taciz edici stratejiler yoluyla başkalarının algısını veya davranışlarını değiştirmeyi amaçlayan bir sosyal etki türü olarak da tanımlanmıştır (Braiker, 2004: 49-53). İnsanların bütün eylemleri kendisine yöneliktir, bütün hizmetleri kendisine hizmettir, bütün sevgisi kendisini sevmesindendir der Irvin Yalom bir kitabında… Her ilişki dinamiğinin konuşulan ve konuşulmayan kuralları vardır. İlişkinin başında bunlar daha azken, ilişki ilerledikçe bu konuşulan ve konuşulmayan konular netleşir. Kimin nerede ve nasıl çalışacağı, nasıl giyineceği vs ilişkiyi belirleyen ve sınırlayan önemli alanlardır. Manipülatif ve kontrol içeren ilişkilerde ise neyin nasıl yapılacağı sadece bir kişi tarafından belirlenir, bu tartışma konusu edilemez. Duygusal manipülasyon yaşanan bir ilişkide, manipülatörün kişilik yapısının benmerkezci olması ve manipüle edilen bireyin kişilik özellikleri belirleyici faktörlerdir (Bursten, 1972: 318-320; Bereczkei, 2018: 32-51). Manipülasyon uygulayan kişilerde narsist kişilik özellikleri ve antisosyal davranış bozukluğu görülme sıklığı yüksek bulunmuştur (Hofer, 1989: 91-101; Grieve, 2010: 945-950). Buna karşılık, başkaları tarafından onay ve kabul görme ihtiyacı yüksek, olumsuz duygulardan kaçınan, hayır diyemeyen, özgüven eksikliği yaşayan, dış denetim odağına sahip bireyler manipülasyona daha açıktır (Bursten,1972: 318-320; Cornish vd., 2018: 4353). Manipülatörün en sık kullandığı stratejiler; yalan söyleme, duygu sömürüsü, kurban rolünü oynama, aşağılama ve provokasyon, duygusal şiddet, mahrum bırakma, suçluluk duygusu yaratma ve egoyu okşama şeklinde özetlenebilir . Bu stratejilerin hangilerinin ne zaman ve ne düzeyde kullanılacağını, kurbanın kişilik özellikleri, ortam, manipülatörün amacı ve ihtiyacı belirler . Tüm bu stratejilerin ortak amacı manipülatörün kişiyi daima kendi yanında tutmak istemesidir. Her türlü ilişkide bir miktar kontrol ve manipülasyon vardır ve bunun olması çok da zarar verici bir durum değildir. Bir ilişkinin zehirli bir ilişki olmasını belirleyen bazı faktörler vardır. Yani karşınızdaki kişinin sizden her türlü beklentisi bir kontrol olarak da algılanmamalıdır. Ancak;
. Sizi kontrol ettiğini düşündüğünüz davranışı aranızdaki yakınlığı artırıyor mu?
. Yoksa bu kontrol eden davranışlar sizi birbirinizden daha mı uzaklaştırıyor?
. Kendinizi kullanılmış ve haksızlığa uğratılmış hissediyor musunuz?
Bu sorulara cevabınız evet ise yaşadığınız ilişkideki kontrol ve manipülasyon faydalı değildir. Peki manipülasyon ile nasıl baş edebiliriz ? İlk olarak anlaşmazlıkların farkında olun. Manipülatörlerle kurulan ilişkiler genellikle anlaşmazlıklarla doludur. Bu yüzden manipüle edildiğinizi anlamanız zorlaşabilir. Ancak artan hayal kırıklıkları ve gelgitlerin bilincinde olmak, kendinizi korumanıza yardımcı olacaktır.
2.İlişkilerinize olan bakış açınızın farkında olun. Suçlu, korunmaya muhtaç, sinirli hissediyor ya da karşınızdaki kişiye acıyorsanız; manipülasyon ilişkinizin bir parçası olmuş olabilir. 3.Sürecin farkında olun. Sizi manipüle ettiğini düşündüğünüz kişi ile aranızda geçen olayları gözden geçirin. Benzer olaylar, belirli şekillerde ilerliyorsa, karşınızdaki kişi aynı yöntemleri kullanıyor olabilir. Karşınızdaki kişinin kullandığı benzer kalıplar, sizi benzer hislere sokuyor mu? Karşınızdakinin hoşuna gitmeyen bir duruma verdiği tepki sabit mi? Olaylar sonuçlandığında kendiniz benzer hisler içinde mi buluyorsunuz?
4.İlişkilerinizin devam etmesini isteyip istemediğinizin bilincinde olun. Manipüle edildiğiniz bir ilişki, sizi mutlu etmekten daha çok üzebilir. Arkadaşınız, sevgiliniz ya da ailenizden biriyle olan ilişkinizi bitirmeniz her zaman çok kolay olmayacaktır. Ancak ilişkinize, zaaflarınızı paylaşmamak ya da birlikte geçirdiğiniz zamanı azaltmak gibi sınırlar koymak, kendinizi korumanıza yardımcı olacaktır.
5.Durumun farkında olduğunuzu belli edin. Manipülasyon söz konusu olduğunda, sizi manipüle etmeye çalışan kişiye, durumun farkında olduğunuzu gösterin. Böylece manipülasyonu kontrol altına alabilir hatta engelleyebilirsiniz. Bunu yaparken sakin olun ve sinirlenmeyin.
6.Son olarak, manipülasyonu tamamen ortadan kaldırmanın en etkili yolunun, güçlenmek ve hayatınızı kontrol altına almak olduğunu unutmayın.
Uzman Klinik Psikolog Damla KANKAYA SÜNTEROĞLU
Psikolog Aleyna Kıran
