Kusurluluk Şeması: ‘Ben Eksik Biriyim’ İnancının Hayatı Sabote Etmesi
1. Kusurluluk Şeması Nedir?
Şema terapiye göre kusurluluk/utanç şeması, bireyin kendini eksik, değersiz, yetersiz ya da utanılacak biri olarak görmesiyle oluşur. Genellikle şu düşüncelerle kendini gösterir:
- “Gerçek beni görürlerse terk ederler”
- “Beni seven herkes bir gün gider”
- “Kimse beni olduğum gibi sevmez”
2. Kökenleri
Kusurluluk şeması genellikle çocuklukta oluşur. Şu deneyimler şemayı besleyebilir:
- Sürekli eleştirilmek, aşağılanmak
- Koşullu sevgi (sadece başarılı ya da uslu olduğunda kabul görmek)
- İhmal edilmek veya fiziksel/emotional istismar
- Kardeşle kıyaslanma
- Ailede sevgi göstermeyen ya da duygularını ifade etmeyen ebeveynler
3. Şemanın Gündelik Hayata Etkileri
- İlişkilerde aşırı verici olma ve kendini kanıtlama ihtiyacı
- Eleştiriye karşı aşırı hassasiyet
- Başarıyı sabote etme ya da başarıyı değersizleştirme
- Utanma ve sosyal ortamlarda geri çekilme
- Kendini sürekli suçlu hissetme
4. Kusurluluk Şeması ve Partner Seçimi
Bu şemaya sahip bireyler genellikle duygusal olarak ulaşılmaz ya da eleştirel partnerler seçerler. Çünkü bilinçdışı düzeyde tanıdık olanı (eleştiren, sevgisini esirgeyen figürü) tekrar ederler. Böylece hem şema tetiklenir hem de yeniden yaşanır.
5. Terapötik Müdahale
Kusurluluk şeması derin ve dirençli olabilir ancak terapiyle dönüştürülebilir:
- Şemanın kökeni ve tekrar eden kalıplar fark edilir
- İçsel çocukla çalışma yapılır
- Danışanın güçlü ve sevilebilir yönleri fark ettirilir
- Şema odaklı rol oyunları ve yeniden ebeveynlik teknikleri uygulanır
- Bilişsel yeniden yapılandırma ile “Ben yeterliyim” inancı güçlendirilir
6. Dönüşümün İşaretleri
- “Kusurlarım beni insan yapar” anlayışının gelişmesi
- Sağlıklı sınırlar koyabilme
- Olumlu geri bildirimleri içselleştirebilme
- Şefkatle kendine yaklaşma
- Eleştiriyle baş etmede güçlenme
Sonuç olarak, kusurluluk şeması bireyin yaşamındaki birçok ilişkiyi ve kararı etkileyen görünmez bir el gibidir. Ancak bu el, psikoterapiyle fark edildikçe gücünü kaybeder. Danışan, “kusurlu” değil; insan olduğunu kabul ederek, kendini sevmeyi yeniden öğrenir.
Hazırlayan: Uzman Psikolog Mustafa Cem Oğuz
