Kumar ve Madde Bağımlılığına Yaklaşım ve Tedavisi

1. Kumar ve Madde Bağımlılığı Nedir?

Bağımlılık, bir maddenin (örneğin, alkol, uyuşturucu) ya da bir davranışın (örneğin, kumar) kontrol edilemez bir şekilde tekrar edilmesi durumudur. Beyinde ödül sistemi üzerinde etkili olan bu bağımlılıklar, kişinin sağlıklı düşünme ve karar verme yetilerini bozar, bu da kişinin kendi iradesiyle durmayı zorlaştırır (Koob & Volkow, 2010). Bağımlılık, sadece fiziksel bağımlılık değil, aynı zamanda psikolojik bağımlılığı da içerir; kişi maddeyi kullanmadığında ya da kumar oynamadığında aşırı stres, kaygı ve yoksunluk belirtileri yaşayabilir.

Madde ve kumar bağımlılığı, genellikle şu belirtilerle kendini gösterir:

• Kontrol kaybı: Kişi, davranışlarını kontrol etmekte zorlanır ve ne kadar zararlı olduğunu bilse de devam eder.
• İşlev kaybı: Kişinin iş, sosyal hayatı, aile ilişkileri zarar görür.
• Yoksunluk belirtileri: Maddeyi kullanmadığında ya da kumar oynamadığında, sinirlilik, depresyon, kaygı gibi belirtiler ortaya çıkar.
• Riskli davranışlar: Bağımlı kişiler genellikle sorumsuz ve tehlikeli davranışlar sergileyebilir, borçlanma, hırsızlık ya da suç işleme gibi.

2. Kumar ve Madde Bağımlılığıyla Başa Çıkmak: Ailelerin Rolü

Aileler, bağımlılık sürecinde önemli bir role sahiptir. Bir aile üyesinin bağımlı olduğunu öğrenmek, büyük bir üzüntü ve çaresizlik duygusuna yol açabilir. Ancak, bağımlılıkla mücadelede destekleyici bir aile yapısının önemi büyüktür.

Bağımlı bireyin ailesine şu önerilerde bulunabiliriz:

• Empati kurun: Bağımlılığın bir hastalık olduğunu unutmayın. Kişiyi suçlamak yerine, onun neden bu davranışları sergilediğini anlamaya çalışın. Ona yardım etmek için duygusal destek sağlayın.
• Bağımlılığı ciddiye alın: Bağımlılık, sadece kişinin kendi iradesiyle durabileceği bir durum değildir. Profesyonel yardım gerektirir. Kendi başına bu sorunu çözmeye çalışmak yerine, bir uzmana başvurmak çok daha etkili olacaktır.
• Sağlıklı sınırlar koyun: Aileler, bağımlı kişinin davranışlarını tolere etmeye ya da onları sürekli kurtarmaya çalıştığında, bu aslında bağımlılığı teşvik edebilir. Kişiye yardım etmek, onun zarar verici davranışlarına sınır koymayı ve onun sorumluluk almasını gerektirir (Wegscheider-Cruse & Cruse, 1989).
• Kendi ruh sağlığınıza dikkat edin: Bağımlı bir bireyle yaşamak, büyük bir stres kaynağı olabilir. Bu süreçte kendi duygusal ve zihinsel sağlığınıza dikkat etmek de önemlidir. Aileler için destek gruplarına katılmak, yalnız olmadığınızı hissetmenize ve bu süreci daha sağlıklı atlatmanıza yardımcı olabilir.

3. Bağımlılık Tedavisinde Hangi Yöntemler Kullanılır?

Bağımlılık tedavisi, bireyin ihtiyaçlarına ve bağımlılığın türüne göre değişkenlik gösterebilir. Tedavi süreci genellikle birden fazla yöntemle yürütülür ve hem psikolojik hem de tıbbi destek içerir. İşte bağımlılık tedavisinde en yaygın kullanılan yaklaşımlar:

3.1. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

Bilişsel davranışçı terapi (BDT), bağımlılık tedavisinde en sık kullanılan psikoterapi yöntemlerinden biridir. Bu terapi yöntemi, kişinin bağımlılık yaratan düşünce kalıplarını ve davranışlarını fark etmesine ve bunları değiştirmesine odaklanır. Kişi, stresli durumlarla başa çıkmayı öğrenir ve bağımlılığın tetikleyicilerini yönetmek için stratejiler geliştirir (Marlatt & Donovan, 2005). BDT, hem madde bağımlılığı hem de kumar bağımlılığı tedavisinde oldukça etkilidir.

3.2. Motivasyonel Görüşme (MG)

Motivasyonel görüşme, bireyin değişime direnç göstermesi durumunda kullanılan bir yaklaşımdır. Bu yöntem, kişinin kendi içsel motivasyonlarını keşfetmesine yardımcı olur ve davranış değişikliği yapma isteğini artırır. Tedaviye dirençli olan kişilerde, motivasyonel görüşme yöntemi oldukça etkili olabilir (Miller & Rollnick, 2012).

3.3. 12 Adım Programları

Alkol ve madde bağımlılığı tedavisinde yaygın olarak kullanılan Anonim Alkolikler ve Anonim Narkotikler gibi 12 adım programları, bağımlılıkla mücadele eden kişilere hem psikolojik hem de sosyal destek sağlar. Grup toplantıları ve bireysel destek, kişilerin bağımlılıktan kurtulma sürecinde dayanışma içinde olmalarını sağlar.

3.4. İlaç Tedavisi

Madde bağımlılığı tedavisinde bazı durumlarda ilaç tedavisi de gerekli olabilir. Özellikle alkol ve opioid bağımlılığı gibi durumlarda, yoksunluk belirtilerini hafifletmek ve bağımlılıkla başa çıkmak için bazı ilaçlar kullanılabilir. İlaç tedavisi, genellikle psikoterapi ile birleştirilerek daha etkili sonuçlar elde edilir.

4. Bağımlılık Tedavi Sürecinde Ailelere Öneriler

Bağımlılık tedavisi sadece bireyin sorunu değildir; ailelerin de bu sürece dahil olması ve destekleyici bir rol oynaması önemlidir. Tedavi sürecinde şu önerilere dikkat etmek, ailenin süreci daha sağlıklı bir şekilde yönetmesini sağlar:

• Sabırlı olun: Tedavi süreci zaman alabilir ve iniş çıkışlar olabilir. Hemen sonuç alamamak, sürecin başarısız olduğu anlamına gelmez.
• Eğitim alın: Bağımlılık konusunda ne kadar çok bilgi sahibi olursanız, o kadar iyi destek sağlayabilirsiniz. Ailelere yönelik terapiler ve eğitimler, bu süreçte size yol gösterebilir.
• İletişimi güçlendirin: Bağımlı kişiyle sağlıklı bir iletişim kurmak, tedavi sürecinin başarıya ulaşmasında büyük rol oynar. Sert eleştiriler ya da suçlamalar yerine, destekleyici ve anlayışlı bir yaklaşım benimsemek önemlidir.

5. Sonuç: Bağımlılık Bir Hastalıktır ve Tedavi Edilebilir

Kumar ve madde bağımlılığı, hem birey hem de ailesi için zorlayıcı bir süreç olabilir. Ancak, bu bağımlılıklar tedavi edilebilir ve kişiler sağlıklı bir yaşam sürdürebilirler. Önemli olan, doğru adımları atarak profesyonel yardım almaktan çekinmemek ve süreci sabırla yönetmektir. Hem bağımlı bireylerin hem de ailelerin bu süreçte yalnız olmadıklarını bilmeleri ve destek aramaları, iyileşme yolunda atılacak en önemli adımdır.

Referanslar:

• Koob, G. F., & Volkow, N. D. (2010). Neurocircuitry of addiction. Neuropsychopharmacology, 35(1), 217–238. https://doi.org/10.1038/npp.2009.110
• Marlatt, G. A., & Donovan, D. M. (2005). Relapse prevention: Maintenance strategies in the treatment of addictive behaviors (2nd ed.). Guilford Press.
• Miller, W. R., & Rollnick, S. (2012). Motivational Interviewing: Helping People Change (3rd ed.). Guilford Press.
• Wegscheider-Cruse, S., & Cruse, J. W. (1989). Understanding Codependency. Health Communications.