Bebeklik ve çocukluk döneminde cinsel ve ahlaki gelişim

AHLAKİ GELİŞİM
Çocukların ahlaki gelişimlerini anlamanın en iyi yolunun oyun sırasında kurallara nasıl uyduklarını gözlemek (Arı & Üre & Yılmaz, 1998; Piaget, 2000 ) olduğunu savunan araştırmacılar, 7 yaşa kadar olan dönemdeki çocukların oyun kurallarının farkında olduklarını ancak; kuralların amacını ve nedenlerini anlayamadıklarını, bununla beraber bazı kuralları gözetmeye çalıştıklarını savunurlar. Bu dönemde dikkat çeken diğer bir husus da, oyunu tüm oyuncuların kazanmasıdır. Bu durum kazanma kavramının çocuk tarafından eğlence şeklinde algılanmasından kaynaklanmaktadır (Piaget, 2000). 7 yaşından itibarense, kuralların ne işe yaradığını, kuralsız oyun olmayacağını kavramaya ve yeni kazandıkları bu düşünce ile beraber kurallara bağlı kalarak (Arı & Üre & Yılmaz, 1998) kuralların değişmeyeceğine inanırlar. 12 yaşlarına kadar bu şekilde düşünmeye devam eden çocuklar, kuralların yüksek bir otorite tarafından konulduğunu ve kurallara uymayanların cezalandırılacağını zannederler (Piaget, 2000; Aral & Köksal & Gürsoy, 2001).
Önceki yaşlara oranla kendisine daha fazla güvenen 6 yaş çocukları (Alıcıgüzel, 1998; Altınköprü, 2002; Şahin, 2001; Ryan, 2002), kurallar veya yasaklar karşısında sık sık neden sorusunu sorar ve kaybetmekten hiç hoşlanmazlar (Navaro, b.d.). Bu yaşa kadar ağırlıklı olarak gözlenen haz ve elem ahlakı, 7 yaşından itibaren ise, yaptırımlara ve baskılara körü körüne boyun eğen bir ahlaki düşünceye dönüşür. Her şeyin bir görev olarak algılandığı bu yaşta, çocuk henüz ahlak kurallarının içeriğini anlayamamakta (Altınköprü, 2002) kurallara yalnızca kural olduğu için uymakta ve bu durum 11 yaşlarına kadar, kurallara sadece toplumsal ilişkiler bozulmasın diye uymaya devam etmektedir (Kuşin, 1999).
Ahlak gelişiminin 5 yaşında tamamlandığını savunan Freud'un (Kağıtçıbaşı, 1979; Yavuzer, 1998) aksine Kohlberg ahlak gelişiminin bu kadar erken bir dönemde tamamlandığını kabul etmemektedir (Arık, 1994; Kağıtçıbaşı, 1979; Ündar, 2001). Çocuklarda ve yetişkinlerde ahlak yargılarının farklı düşünce mekanizmaları sonucu geliştiğini vurgulayan Kohlberg, ahlak anlayışı ve gelişimini, ahlaki davranış boyutunda değil, düşünce boyutunda incelemiştir (Aydın, 1997; Morris, 2002). Buna göre Kohlberg'in Ahlak gelişimi Teorisi'nde ilk çocukluk dönemindeki ahlaki gelişim şu evreler dahilinde incelenmektedir:
a.  Gelenek Öncesi Düzey 1. Evre (Bağımlı Ahlak Evresi)
5-8 yaşları arasında geçilen bu evrede, davranışlar sonucuna göre değerlendirilir. Sonuç iyi ise davranış iyi, kötü ise davranış kötüdür. Önemli olan kurallara uymak, böylece cezadan kurtulmaktır (Arı & Üre & Yılmaz, 1998; Kağıtçıbaşı, 1979, 1999; Atkinson & Atkinson, 1995; Morris, 2002; Ündar, 2001; Sprinthall & Sprinthall, 1990). Bu yönüyle ahlaki davranış, cezayı önleyen davranıştır. Kurallar ise sadece cezadan kurtulmak için uyulan araçlardır. Bu evrede kuralların içeriği, anlamı, işlevi, hangi amaca hizmet ettiği henüz önem teşkil etmemektedir (Arı & Üre & Yılmaz, 1998; Arık, 1994; Kağıtçıbaşı, 1999; Morgan, 1993; Sprinthall & Sprinthall, 1990; Hogan & Johnson & Brigs, 2001; Ündar, 2001; Kuşin, 1999).
b.  Gelenek Öncesi Düzey 2. Evre (Saf Çıkarcı Eğilim Evresi)
8 yaşından sonra geçilen bu evrede çocuk, farklı görüşleri birleştirmeye, davranışların nedenlerine önem vermeye başlar. Bununla beraber doğru davranış kişisel ihtiyaçları doyuran iyi niyetli davranıştır (Arı & Üre & Yılmaz, 1998; Arık, 1994). 'Sen bana yardım edersen, ben de sana yardım ederim.' düşüncesiyle eylemlerine yön veren çocukta (Sprinthall & Sprinthall, 1990; Hogan & Johnson & Briggs, 2001; Kağıtçıbaşı, 1979, 1999; Arık, 1994), ahlaki davranışın sonucunda ödül bekleyen maddeci bir düşünme şekli hakimdir (Arık, 1994).
Davranışlara uygun özür bulma konusunda yoğun bir çaba görülen bu evrede haklılık kavramı ortaya çıkar. İyi niyetle yapılmış davranışlar otoritenin keyfi ölçütlerine göre değil, niyete göre değerlendirilir. Artık göreceli olarak algılanan otorite herkese eşit haklar vermelidir (Ündar, 2001; Sprinthall & Sprinthall, 1990). Ahlaksal davranışların sonunda ödül beklendiği kadar, çevredekilerden takdir de beklenir. Cezanın elde edilen ödülün büyüklüğüne göre değerlendirildiği bu evrede  'Çok para çalana çok, az para çalana az ceza verilmelidir.' görüşü baskındır. Görüldüğü üzere bu evredeki çocuk olayları parası çalınan açısından değerlendirmeyen, empati yanı sıra acıma duygusu fazla gelişmemiş, ahlaka uygun olmayan davranışları (çalma, rüşvet, kaçak seyahat, kopya... gibi) yakalanmadıkça problem olarak görmeyen bir ahlak anlayışına sahiptir (Sprinthall & Sprinthall, 1990; Arık, 1994).
FREUD'UN PSİKOSEKSÜEL TEORİSİ'NDE CİNSEL EVRELER
a.  Oral Evre (0 - 1,5 Yaş)
Libidinal enerjinin ağız bölgesinde toplandığı bu evrenin, ilk 2-3 ayında çocuk birincil narsizmi yaşamakta ve haz ilkesiyle yaşamını sürdürmektedir (Adasal, 1977; Atkinson ve ark., 1996; Felman, 1997; Karahan & Sardoğan, 1994; Kozacıoğlu & Gördürür, 1995; Köknel, 1995; Mischel & Plomin, 1999; Öztürk, 1989; Şendil, 1995; Uluğ, 1997). Aylar ilerledikçe doyum kaynağı dişlere ve çeneye kaymakta böylece yeni kazanılan ısırma becerisi ile  ilk saldırganlık belirtileri ortaya çıkmaktadır (Bee, 2000; Köknel, 1995; Wade & Tavris, 1999; Yanbastı, 1990  ).
b.  Anal Evre (1,5 - 3 Yaş)
2 yaşında bedensel zevkler almaya başlayan bebek (Mischel & Plomin, 1999), çevre kurallarına göre hareket etme gerekliliği anlamış, libidinal enerjisi anüse ve oradan da üretraya kaymıştır. Artık bazı tatminlerini geciktirmekte ve gerçeğe uygun davranmaktadır. Gelişen ego ve süperego ile birlikte, yoksunluklarla baş edebilme ve ebeveynlerinin kısıtlamalarına dayanmaya çalışmaktadır (Adasal, 1977; Bee, 2000; Feldman, 1997; Kozacıoğlu & Gördürür, 1995; Köknel, 1995; Öztürk, 1989; Şendil, 1995; Uluğ, 1997; Wade & Tavris, 1999; Yanbastı, 1990).
c.  Fallik Evre (3,5-7 Yaş)          
Cinsler arasındaki farkın henüz belirginleşmediği bu evrede (Kozacıoğlu & Gördürür, 1995), hazlar ve problemler genital bölge çevresinde toplanır. Genital bölgede gerilime neden olan uyarılmalar, gerilimin giderilmesiyle beraber hazza dönüşmekte ve cinsel dürtüler, karşı cinsten ebeveyne yöneltilmektedir. Oedipus kompleksi denilen bu durumun en önemli sonucu, erkek çocuğun babasıyla özdeşim kurmasıdır. Erkek çocuklar kadar şiddetli olmasa da kızların da bu evrede bir takım çatışmalar yaşadıkları bilinmektedir  (Feldman, 1997; Şendil, 1995; Öztürk, 1989; Uluğ, 1997; Wade & Tavris, 1999).
d.  Gizil Evre (Latent) (5,7  Ergenlik)
İnsanoğlunun ergenlik döneminde karşılaşacağı hızlı değişim ve bocalamalı döneme bir hazırlanış sayılabilecek olan bu evrede (Öztürk, 1989), kız ve erkeklerin cinsel ilgilerinde bir azalma gözlenir. Cinsel bir duraklama dönemi olarak da kabul edilebilecek olan bu evrede, çocuk kendi cinsinden olanlarla ve kendi özelliklerini taşıyan kişilerle ilgilenmeye başlar (Atkinson ve ark.,1996; Bee, 2000; Kozacıoğlu & Gördürür,1995; Mischel & Plomin, 1999; Myers, 1998; Şendil, 1995; Uluğ, 1997).

KAYNAKLAR:

Adasal, Rasim (1977). Normal ve Anormal Yönleriyle Yeni Medikal Psikoloji. 3.Baskı. İstanbul: Minnetoğlu Yayınları.

Alıcıgüzel, İzzettin (1998). Çağdaş Okulda Eğitim ve Öğretim. İstanbul: Sistem   Yayıncılık.

Altınköprü, Tuncel (2002). Eğitim Açısından Çocuk Psikolojisi Çocuğun Başarısı Nasıl Sağlanır. İstanbul: Hayat Yayınları.

Aral, Neriman & Köksal, Aysel & Gürsoy, Figen (2001). Okul Öncesi Eğitiminde Oyun. İstanbul: YA-PA Yayın Pazarlama San. A.Ş.

Arı, Ramazan & Üre, Ömer & Yılmaz, Hasan (1998). Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi. Konya: Mikro Yayıncılık

Arık, İ. Alev (1994). Eğitim Psikolojisi. Basılmamış Ders Notları. İstanbul Üniversitesi. Psikoloji Bölümü.

Atkinson, Rita & Atkinson, Richard & Hilgard, Ernest R. (1995). Psikolojiye Giriş 1. (Çev. Kemal Atakay, Mustafa Atakay, Aysun Yavuz). İstanbul: Sosyal Yayınlar.

Atkinson, Rita & Atkinson, Richard & Smith, Edward E. & Bem, Daryl J. & Hoeksema, Susan Nolen. (1996). Hilgard's Introduction to Psychology. Twelfth Edition.  U.S.A: Harcourt Brace College Publishers.

Aydın, Betül (1997). Çocuk ve Ergen Psikolojisi. Marmara Üniversitesi Vakfı Yayınları No.1:İstanbul.

Bee, Helen (2000).  The Developing Child. U.S.A: Allyn and Bacon.

 Feldman,Robert (1997). Essentials of Understanding Psychology. Third Ed. USA:The Mc Graw-Hill Companies,İnc.

Hogan, Robert & Johnson, John & Briggs, Stephen. (   ). New York: Academic   Press.

Kağıtçıbaşı, Çiğdem. (1999). Yeni İnsan ve İnsanlar. 10. Basım. İstanbul: Evrim   Yayınevi.

Kağıtçıbaşı, Çiğdem (1979). İnsan ve İnsanlar.  İstanbul: Cem Ofset MatbaacılıK Sanayi.

Karahan, T.Fikret & Sardoğan, Mehmet E. (1994). Psikolojik Danışma Kuramları. İstanbul: Birsen Yayınevi.

Kozacıoğlu,Gülsen & Ekberzade Gördürür, Hülya (1995). Bireyden Topluma Ruh Sağlığı. İstanbul: Alfa Basım Yayın Dağıtım.

Köknel,Özcan (1995). Kaygıdan Mutluluğa Kişilik. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.

Kuşin, İclal (1999). Ruh Sağlığı ve Ahlak Gelişimi. (Ed. Rengin Zembat). Marmara Üniversitesi Anaokulu/Anasınıfı El Kitabı (s. 33-41). İstanbul: YA-PA Yayın Pazarlama San. A.Ş.

Mischel, Walter & Plomin, Robert (1999). Introduction to Personality. Sixth Ed. New York: Harcourt Brace College Publishers.

Morgan, T.Clifford. (1993). Psikolojiye Giriş. (Ed. Sibel Karakaş). Ankara:Meteksan

Morris, Charles G. (2002). Psikolojiyi Anlamak. (Çev. Belgin Ayvaşık, Melike Sayıl). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları No: 23.

Öztürk, Orhan (1989). Psikanaliz ve Psikoterapi. 2. Baskı. İstanbul: Evrim Kitabevi

Piaget,Jean. (2000). Çocukta Zihinsel Gelişim. (Çev. Hüsen Portakal). İstanbul:                 Cem Yayınevi.

Ryan Jr., Bernard. (2002). Çocuğum Okula Başlıyor. (Çev.Müge İzmirli). İstanbul: Hayat Yayınları.

Sprinthall, Norman A. & Sprinthall, Richard C. (1990). Educational Psychology A Developmental Approach. Fifth Ed. New York: Mc Graw-Hill,Inc.

Şahin, Fatma Tezel (2001). Okul Öncesi Eğitimde Oyun Etkinlikleri. Gazi Üniversitesi Anaokulu/Anasınıfı El Kitabı (s.263-268). İstanbul: YA-PA Yayın Pazarlama San. A.Ş.

Şendil, Gül (1995). Büyüme Gelişme Olgunlaşma. İstanbul: Çantay Kitabevi.

Uluğ, Mücella Ormanlıoğlu (1997). Niçin Oyun? Çocuğun Gelişiminde ve Çocuğu Tanımada Oyunun Önemi. Göçebe Yayınları.

Ündar, Elif (2001). Lawrence Kolhberg Zihinsel Ahlak Gelişimi Kuramı. Eğitimde Çağdaş Gelişim Teorileri Ders Notu. Marmara Üniversitesi Okul Öncesi          Eğitimi Bölümü.

Wade, Carole & Tavris, Carol (1999). Invitation to Psychology. U.S.A: Addison- Wesley Educational Publisher Inc.

Yanbastı, Gülgün (1990). Kişilik Kuramları. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi   Yayınları No: 53 İzmir: Ege Üniversitesi Basım Evi.

Yavuzer, Haluk (1998). Çocuk Psikolojisi. 16. Basım.  İstanbul: Remzi Kitabevi.