Afazili bireylerde dil kaybı

AFAZİ

Afazi beyinde meydana gelen bir hasarın dil dominant hemisferi etkilemesi sonucu ortaya çıkan, bireyin dili anlaması, üretmesi ve kullanmasında sorunlara neden olan bir iletişim bozukluğudur (Lapointe, 2004; Papathanasiou ve ark., 2012). Afazi sonucunda dilin tüm bileşenlerinde (sentaks, semantik, morfolojik, pragmatik) ve tüm dil modalitelerinde (konuşma, yazma, okuma, şarkı söyleme); hem alıcı edici hem de ifade edici boyutta sorunlar ortaya çıkabilir (Papathanasiou ve ark., 2012). Afazi, okuma, yazma, konuşma, jest kullanımının yanında, entonasyonu, zaman farkındalığı, matematiksel işlemleri ve trafik işaretleri, araçların uyarı sirenleri, para hesabı gibi basit işlemleri de etkileyerek bireyin günlük yaşantısını sekteye uğratan bir durumdur  (Lapointe, 2004). Merkezi sinir sistemindeki işlev bozukluğu sonucu oluşur ve çok yönlü bir bozukluktur (Lapointe, 2004). Bireyin beynin yalnız dil alanlarını değil, aynı zamanda düşünme, hafıza, bilgi işlenmesinin kontrol edilmesi ve diğer kognitif fonksiyonların da içinde bulunduğu sinir sistemini de etkiler (Lapointe, 2004). Ancak yine de sınıflama yapmak çok zordur. Çünkü edinilmiş dil bozukluklarında bilişsel problemler ortaya çıkmaktadır (Wiig, Alexander, & Secord, 1988, Papathanasiou ve ark., 2012).

Afazinin Etiyolojisi

Serebrovasküler olay ya da inme afaziye neden olur. İnme ya da beyin krizi beyine kan akımının olmaması ya da azalması durumunda ortaya çıkar. Beyin bu taşınan kan akımı sayesinde ihtiyacı olan besin maddelerini alır.  Eğer beyin hücreleri belli bir sürenin üstünde bu besin maddelerini alamazlarsa beyin hücrelerinde ölüm ya da hasar meydana gelmeye başlar. Kan pıhtısı, travmatik beyin hasarı, beyinde tümörler, anormal hücre büyümesi afaziye neden olabilmektedir. Alzhemier, Parkinson ve diğer nörodejeneratif hastalıklar ise beyin hasarına neden olarak hafıza, problem çözme, yargıda bulunma, organizasyon ve planlama yapma ve dil fonksiyonlarında bozulmalara neden olabilirler. (Lapointe, 2004)

AFAZİ SINIFLAMASI

Afazinin sınıflandırılmasında lezyon yerlerinin belirlenmesinin yanında; dilin bileşenlerinin değerlendirilmesi, konuşmanın analiz edilmesi, tekrarlama, işitsel anlama, okuma ve yazma değerlendirilmesi yapılmaktadır.

Broca Afazisi: Dilin bileşenlerinin neredeyse tamamının kaybıdır (Ardila, 2010). Broca afazili bireylerin gramerleri ya çok sınırlıdır ya da hiç yoktur, yalnız izole olarak kelimeleri söyleyebilir ve anlayabilirler. Dildeki uzamsal kavramları hatırlamayabilirler. Kullanılan eklerin yerine başka ekler koyabilirler ya da ekleri hiç kullanmayabilirler (Ardila, 2010; Caplan, 2006; Özeren, 2002). Broca afazisinde en sık görülen durumlar ise;

1. Konuşmanın motor bileşeninde meydana gelen sorunlardan dolayı artikülasyon bozuklukları görülür (Ardila, 2010).

2. Agramatizm. Bazı durumlarda cümleleri tek kelime düzeyine indirerek söyleyebilirler (Caplan, 2006).

Broca afazili bireylerde basit bir konuşma sırasında hiçbir anlama bozukluğu olmadığı düşünülebilir; ancak kompleks bir konuşma bu bireylerde anlama güçlüklerinin yaşandığını ortaya çıkarmaktadır (Özeren, 2002).

Wernice Afazisi; Leksikal repertuarın azaldığı ve dili anlamada zorlukların yaşandığı bir durumdur (Ardila, 2010). Wernice afazili bireyler konuşmadaki akustik sinyalleri tam olarak ayırt edemezler, leksikal ve semantik ilişkilerde zorluk yaşarlar, fonem ve kelime seçimleri etkilenmiştir. Ancak sözdizimi büyük oranda korunmuştur (Ardila, 2010).  Bu bireyler kelimeleri çağırmakta ve kelimeyi anlamı ile ilişkilendirmekte zorlanırlar. Dolayısıyla Wernice afazili bireyler 3 alanda zorluk yaşarlar.

1. Fonem ayırt etme (işitsel-sözel agnozi),

2. Sözel hafıza,

3. Leksikal/semantik ilişkilendirme (Ardila, 1993).

Transkotikal Duyusal Afazi; Akıcı konuşma, anlama bozukluğu, ve tekrarlamanın korunmuş olması ile karakterize olan bir afazi tipidir. Bu afazi tipini Wernice afazisinden ayıran en önemli özellik tekrarlamanın varlığıdır (Özeren, 2002).  Konuşma sırasında sıklıkla bağlamla ilişkisiz olarak konuşabilirler (Ardila, 2010).

Transkortikal Motor Afazi; Tekrarlamanın korunduğu, ancak akıcı bir konuşmanın olmadığı, fonemik ve global parafazilerin olduğu, adlandırmanın olmadığı bir durumdur (Schoeman & Merwe, 2010¸ Özeren, 2002; Ardila, 2010).

Anomi; Konuşmanın akıcı olduğu, artikülasyon ve gramer hatalarının konuşma sırasında bulunmadığı; ancak adlandırma zorluklarının yaşandığı bir durumdur.

Kondüksiyon Afazi; Spontan konuşmanın normale yakın ve akıcı olduğu, gramer açısından genellikle doğru ancak parafazilerin olduğu, adlandırma zorlukları yaşanan bir afazi tipidir (Özeren, 2002) Özellikle bir kelimenin tekrar edilmesi istendiğinde doğru olarak tekrarlama yapılamamaktadır (Schoeman ve Merwe, 2010).

Global Afazi; Sözel iletişim yeteneğinin tamamına yakın şekilde etkilenmesi ile karakterize, akıcı olmayan bir konuşmanın olduğu, işitsel anlama ve dilin tüm bileşenlerinin etkilendiği bir durumdur (Schoeman ve Merwe, 2010).