ELİMİNASYON BOZUKLUKLARI
Enürezis (idrar kaçırma) ve Enkoprezis (dışkı kaçırma) çocuk psikiyatrisinde eliminasyon bozuklukları içinde sınıflandırılmıştır. Gece idrar kaçırma enürezis nokturna, gündüz uyanıkken idrar kaçırma enürezis diürna olarak isimlendirilir. Çocukta bağırsak ve mesane kontrolü şu sırayı izler.Önce gece dışkı kontrolü, sonra gündüz dışkı kontrolü, daha sonra gündüz idrar kontrolü ve en son gece idrar kontrolü gerçekleşir.
Arada hiçbir kuru dönem olmaksızın, bebeklikten beri devam eden alt ıslatma sorunu birincil enürezis ismini alırken en az 1 yıllık kuruluk döneminden sonra ortaya çıkan enürezise ikincil enürezis denir.İkincil enüreziste öncelikle fiziksel nedenler araştırılmalıdır.
İDRAR KAÇIRMA NEDENLERİ
Merkezi sinir sistemi gelişmesinde gecikme Enürezisli çocukların bir çoğunda motor gelişme geriliği, konuşmada gecikme, boy kısalığı, kemik yaşında gerilik gibi bulgularda saptanmıştır. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda da sıklıkla görülen altına kaçırma probleminin merkezi sinir sistemi olgunlaşmasındaki gecikmeyle ilgili olduğu düşünülmektedir.
Genetik nedenler: Ebeveynlerde enürezis öyküsü varsa çocuklarda % 75’ e varan oranlarda gece altını ıslatma sorunu olabilmektedir.
Böbrek hastalıkları: Tıkanıklıklar, mesane problemlerinde enürezis görülebilir.
Hormonal nedenler: Böbrekten su atılımını düzenleyen hormonlardaki bozukluklar enürezis nedeni olabilir.
İlaçlar: Çocuğunuzun kullandığı ilaçlar enürezis nedeni olabilir. İlaç yan etkileri açısından doktorunuzdan bilgi edinmenizde mutlak fayda vardır.
Uyku sorunları enürezis nedeni olabilir.
Psikososyal nedenler:
Yeni doğan kardeşe kıskançlık ve saldırgan duyguların ifadesi olarak.
Aşırı temiz, obsesif, titiz, düzen düşkünü annenin baskılarına karşı pasif bir tepki olarak.
Aile içinde ölüm, ayrılık, boşanma, hastalık veya ameliyat geçirme, çocuk ihmal ve istismarı, taşınma, göç, okulda yaşanan bir travma gibi olaylara bağlı gelişen anksiyete belirtisi olarak.
Aşırı koruyucu ve hoşgörülü ailede yetişmenin getirdiği bebeksi rolü atamamak.
Yetersiz anne-çocuk ilişkisi, ebeveynlerdeki ruhsal bozukluklar.
Çok çocuklu, kalabalık aileler, düşük doğum ağırlığı öyküsü, sosyo ekonomik durumda zayıflık, yetiştirme kurumlarında yaşama.
Altını ıslatan çocukların yaklaşık % 20’ sinde ek bir psikiyatrik sorun saptanır. Uyum sorunları, davranış problemleri, özgüven eksikliği, uyku bozuklukları,
DEHB gibi psikiyatrik rahatsızlıklar bunlar arasında sayılabilir.Enürezis tedavisine geçmeden önce iyi bir öykü alınmalı, fizik muayene ve idrar analizleri yapılmalıdır. İdrar yolu enfeksiyonu, üriner sistemdeki organik patoloji ve tıkanıklıklar, böbrek ve mesane hastalıkları olup olmadığı saptanmalıdır. Nörolojik hastalıklar mutlaka araştırılmalıdır.
Öyküde, uykuda yürüme, horlama, uyku düzeni mutlaka sorgulanmalı, aile öyküsüne dikkat edilmelidir. Tuvalet eğitimine doğru zamanda başlamak, enürezise yaklaşımda önemli yer tutar. Tuvalet eğitimine başlamada 1,5-2 yaş en ideal dönemdir. Tuvalet eğitimi kızlarda daha erken tamamlanır.
Tuvalet eğitimine başlama döneminde yeni kardeş doğumu, kreşe başlama, bakıcı değişikliği gibi psikososyal stres dönemlerine dikkat edilmeli, gereğinde eğitim ertelenmelidir.
Primer enürezis tedavisinde çocuğa psikolojik destek çok önemlidir. Kendine olan güvenini kaybetmemeli ve suçluluk duymamalıdır.
Primer enürezis nokturna tedavisinde yani gece altını ıslatma tedavisinde temel yaklaşım davranışçı tedavilerdir. Burada öncelikle ebeveynlere eğitim verilir, morallerini yüksek tutmaları sağlanır. Gece geç saatlerde sıvı alımı kısıtlanmalı, kafeinli içeceklerden kaçınılmalıdır. Gece çocuğu uyandırarak mesanesini boşaltması sağlanmalıdır. Kuru günlerde ödüllendirilmeye gidilebilir.
Enkoprazis Çocuğun bağırsak kontrolünün sağlandığı ve kakasını tutma ve bırakma işlevini kontrol edebileceği yaşa gelmesine rağmen kakasını uygunsuz yerlerde bırakması enkroprezis adını alır.
Enkroprezis tanısı konması için 4 yaşından büyük olan çocuğun, uygunsuz yerlere tekrarlayıcı nitelikte dışkı kaçırması ve bu davranışın en az 3 ay süre ile en az ayda bir kez ortaya çıkması gerekir. Ayrıca bu davranışın tıbbi bir duruma bağlı olmaması gerekir.
ENKOPREZİS(DIŞKI KAÇIRMA) TÜRLERİ
1..Eğer çocuk hiç kontrol geliştirmemişse birincil enkoprezisten söz edilir. 2.Kakasını kaçırma davranışı en az bir yıl boyunca kontrol edebildikten sonra başlamışsa bu durum ikincil enkoprezisdir. Düşük sosyo ekonomik düzeyde, kronik kabızlık durumunda ve erkek çocuklarda daha sık görülür.
Nedenleri
A.Biyolojik sebepler
1.Bağırsağın son bölümündeki anüs çıkışını denetleyen kas dokusu halkasının yeterince kontrol edilememesi
2.Nörolojik, bilişsel ve fiziksel gelişme gerilikleri
B.Psikolojik sebepler
1.Nevrotik yapıya sahip anne ve uzak duran baba
2.Tuvalet eğitiminin aşırı zorlamalarla cezalandırıcı bir şekilde çok erken yaşta gerçekleşmesi,
3.Dikkat eksikliği ve hiperaktivite nedeniyle tuvalet alışkanlığının gelişmemiş olması
4.Depresyon
5.Anksiyete veya kabızlıkla birlikte bağırsak içeriğinin aşırı birikimine bağlı olarak dışkı kaçırma görülebilir. Bu durum ağrılı dışkılama yüzünden dışkının tutulmasından da kaynaklanabilir.
6.Yetersiz tuvalet eğitimi veya eğitime yeterli yanıt alınmaması nedeniyle bağısak kontrolü kazanılmayabilir.
7.Tuvalet ve tuvalete gitme ile ilgili korkular
8.Çocuğun genel olarak inatçı bir tutumu olması nedeniyle tuvalete dışkılamaya karşı isteksizlik ve buna direnç olabilir.
9.Aile içi ilişkilerdeki bozukluklar, çocuğa bakım veren kişinin hastalanması, çocuk ve aileyi etkileyen önemli değişiklikler gibi stres faktörleri de neden olarak sayılabilir.
Olumsuz etkileri
Tedavi edilmezse aile içi ilişkilerinde problemler yaşanır. Çocuk bu durumu yüzünden, sosyal aktivitelerden kaçar ve sosyal çevresinde uyum problemleri yaşar. Çocukta utangaçlık, utanma ve suçluluk duygusu gelişebilir ve kendine saygının kaybı, özgüveninde azalma olabilir. Enkoprezis ikincil olarak bazi bedensel problemleri gelişebilir. Ve çocuğun yaşına uygun psikososyal gelişiminin bozulmasına yol açar.
Ne Yapılmalı?
1.Öncelikle enkoprezisin ne şekilde oluştuğu yani kabızlıkla beraber mi görüldüğü yoksa kabızlık olmadan mı ortaya çıktığı belirlenmelidir.
Eğer kabızlıkla birlikte ortaya çıkıyorsa kabızlığın önlenmesi için su ve liftin arttırıldığı, ayrıca süt, peynir ve nişastanın azaltıldığı diyet önerilebilir. Bunun için çocuğun tıbbi bir tedaviye ihtiyacı vardır.
2. Kabızlığın olmadığı durumlarda psikolojik değerlendirme son derece önemlidir.
Bu durumda profesyonel bir psikolog yardımı alınmalı ve işbirliğine gidilmelidir.
3 Aile içi problemlerin veya gerginliklerin giderilmesi belirtilerde azalma sağlamaktadır. Bunun için ailenin desteği şarttır.
4.Çocuğa yönelik eleştiri ve cezalandırmalar terk edilmelidir.Bunun yerine çocuk cesaretlendirilmeli ve teşvik edilmelidir.Özsaygısı ve özbenliğini koruyabilmesi yönünde mutlak suretle desteklenmelidir.
5.Çocuğun altına bez bağlanmanın veya bu durum karşısında tamamen sessiz kalma gibi davranışların enkoprezisi pekiştireceği unutulmamalıdır.. Enüreziste olduğu gibi enkopreziste de davranışçı terapi yöntemini sağaltımda etkili olduğuna dair çalışmalar rapor edilmiştir.Ailenin işbirliği ile takvim tutma yöntemi, ödül sistemi uygulabilir.Ancak tüm bu tedavi yöntemlerinin profesyonel bir psikolog tarafından uygulanması çocuğun ve ailenin ruhsal dinamiklerinin korunması açısından kaçınılmazdır.
KAYNAKÇA:
Antalya Psikoterapi Merkezi
Mavi Martı Danışmanlık Merkezi
